ادوار زبان ترکی1- دوره آلتایی مادر (پروتور آلتاییک).2- دوره ترکی مادر (پروتو ترکی).3- دوره
ادوار زبان ترکی
1- دوره آلتایی مادر (پروتور آلتاییک).
2- دوره ترکی مادر (پروتو ترکی).
3- دوره ترکیه اولیه (پر ترکی).
4- دوره ترکی باستان.
5- دوره ترکی میانه.
6- دوره ترکی جدید.
7- دوره ترکی مدرن.
سه دوره اول تا سده اول و دوم میلادی ادامه داشته و در دوره تاریک تاریخ قرار دارند. چهار دوره بعدی در سایه اسناد و سنگ نوشته ها به صورتی بهتر روشن و مشخص شده اند. سنگ نوشته های ترکی متعلق به دوره چهارم نشان از بالندگی و پیشینه پربار ادبی زبان ترکی می دهند. این به آن معناست که زبان ترکی در طول هزاران سال مراحل پویایی خود را طی کرده و وارد مرحله کتابت شده است.
زبان آلتایی مادر:
دوره آلتایی مادر به دوره ای گفته می شود که این زبان ریشه ای در آن رایج بوده است. بطور کلی این زبان در جنوب سیبری و در منطقه آلتای دیرزمانی حضورداشته و پس از مدتها از میان آن زبانهای خویشاوندی بوجود آمدند که امروزه «گروه زبانهای آلتایی» نامیده می شوند. این گروه به دو شاخه «زبان آلتایی شرقی» و «زبان آلتایی غربی» تقسیم شده است. «زبان آلتایی غربی» خود به دو شاخه «زبان ترکی مادر» و «زبان چوواش مادر» و «زبان آلتایی شرقی» نیز به دو شاخه «زبان مغولی مادر» و «زبان آلتایی مادر» تقسیم می شود.
دوره ترکی مادر:
دوره ای است که زبان آلتایی مادر، به دو شاخه شرقی و غربی تقسیم شده است. از نظر زبانشناسی تقریباً 8400 سال پیش در نخستین دوره حیات «آلتایی غربی»، از زبان اصلی جدا شده است. این شاخه همان زبان ترکی است. در این دوره لهجه های زبان ترکی مانند ترکی، چوواش و یاکوت یک مجموعه را تشکیل می دادند. زبان «آلتایی شرقی» نیز به نوبه خود، مجموعه ای مرکب از زبانهای مغول-تنگوز، کره ای و ژاپنی را در بر می گرفت. به مرور زمان هر کدام از این زبانها از ریشه اصلی فاصله گرفته و ساختار زبانی نیمه مستقلی را تشکیل دادند.
دوره ترکی اولیه:
این دوره از 1700 قبل از میلاد تا قرن دوم میلادی طول کشیده است. از اوایل این دوره کوچ بزرگ ترکان از وطن اولیه آغاز شده و جمعیت بزرگ ترک در طی هزارسال به سوی مناطقی در جنوب و غرب حرکت خود را آغاز کرد. مقصد اصلی این مهاجرت، سرزمینهای اطراف دریاهای خزر و سیاه بود. این پراکندگی جغرافیایی زمینه را برای انشعاب زبانی گشود. ترکان شرقی از جمله هونها، تابقاجها، گؤگ ترکها، اویغورها، سابارها، خزرها، پئچنکها، قبچاقها و اوغوزها از صداهای «ز» و «ش» استفاده می کردند در حالی که ترکان غربی شامل اوغورها، بلغارها و چوواشها صداهای «ر» و «ل» را بکار می بردند. این تفاوت به حدی رسید که یاکوتها یعنی شرقی ترین ترکان و چوواشها یعنی غربی ترین ترکان، تفاوت بیشتری در زبان پیدا کردند. ترکان شرقی در آغاز کلمه ای مانند «یاقا»(یقه) صدای «ی» بکار می بردند در حالی که ترکان غربی آن را بصورت «ساقا» تلفظ می کردند. این تغییرات تا سده سوم میلادی پایان پذیرفته بود.
پرویز شاهمرسی