در عصر ناصری، بر اثر خشکسالی و قحطی، بحران نان پدیدار شد. همزمان با کاهش غلات و گندم، محتکران نیز از فرصت سوء استفاده کردند و به احتکار غلات پرداختند. نتیجه، شورش در شهرهای بزرگی مثل تبریز، تهران و … بود.
شاه همزمان با مهار شورش، با ساخت انبارهای غله و سیلو، مجازات محتکران، عزل والیان نالایق و کاهش قیمت نان و غلات، مشکل را مهار کرد.
اما در دوره #مظفرالدین نیز بخاطر خشکسالی و احتکار، قیمت نان چندین برابر شد که به شورش و اعتراض منجر شد اعتراضاتی که در تشدید انقلاب #مشروطه موثر واقع گردید.
اما خشکسالی و بحران نان فقط یکی از علل قیام بود. در آن دوره خبر پیروزی #ژاپن بر ابرقدرت #روسیه و سپس وقوع انقلاب مشروطه روسیه(1905-1907)، بیش از پیش تحصیلکردگان را به ایجاد تغییر امیدوار نمود.
آشنایی این تحصیلکردگان با نظام های سیاسی و قوانین غربی که از زمان عباس میرزا آغاز و در دوره ناصری تشدید شد و به چاپ کتابهایی چون ” یک کلمه #مستشارالدوله_تبریزی و نشریاتی چون قانون #میرزاملکم_خان و اختر #آقامحمدتبریزی و …منجر و اندیشه مشروط کردن قدرت پادشاه توسط قانون و مجلس، تصویب قوانین عادلانه و ایجاد #عدالتخانه در شهرها بشکل جدی مطرح و پس از اعتراضاتی چند، بخاطر روحیه مردم دوستی مظفرالدین شاه مورد قبول او واقع شد و فرمان مشروطه امضا گردید.
اما روحیه استبدادی محمد علی شاه و زیاده روی مشروطه خواهان، به قیام تبریز به رهبری فکری #مرکزغیبی و قیام محمدولی خان تنکابنی و سردار اسعد و نهایتا فتح تهران و اخراج شاه و استقرار مجدد مشورطه انجامید.
دو عامل موثر در انقلاب مشروطه:
1- تئوری جایگزینِ حکومت موجود، یعنی اندیشه مشروط سازی قدرت شاهِ مستبد به قانون، ایجاد عدالتخانه، مجلس و …
2- نیروهای مشروطه خواه شامل اندیشمندانی چون #علی_میسیو، #جهانگیرخان_صوراسرافیل، #ملک_المتکلمین و بازوی نظامی جنبش: #ستارخان، باقرخان، سردار اسعد بختیاری و …
دستاوردهای جنبش مشروطه می توانست به #توسعه و #دموکراتیزاسیون تدریجی کشور انجامد. مجلس توانست گمرکات، مالیات و دیگر امور کشور را به یاری مستشاران بی طرف امریکایی و سوئدی نظم بخشد و مسیر توسعه اقتصادی سیاسی با وجود مشکلات هموار شد.(1911) اما این تحولات خلاف منافع روس و انگلیس بود و دوکشور با اولتیماتوم و اشغال رشت و انزلی، دولت را وادار به اخراج #شوستر و بازگشت امتیازهای استثماری نمودند و موجب تداوم بحران اقتصادی و تشدید هرج و مرج شدند.
نهایتا کودتای رضاخان-سید ضیاء با حمایت انگلیس، آخرین ضربه را بر پیکر مشروطه وارد کرد و دور جدیدی از استبداد و خفقان حاکم شد. دوره ای که نهایتا به انقلاب پنجاه و هفت منجر شد.
انقلابی که در نیمه راه تبدیل به انقلاب اسلامی شد.
رسول معینی راد
