این که ایران در مدار خلافت نبود یک حرف است ولی از این سخن نتیجه بگیریم که چون ایران از مدار خلافت بیرون بود بنا بر این، ایران در داخل امت نبود، نشان از این دارد … تمایز بین مفاهیم خلافت و امت را به درستی درک نکرده است.
سید جواد میری – یول‌پرس: سید جواد طباطبایی در نشست اخیر خویش سخن قابل تاملی در باب امت و ایران گفته است که من عینا نقل قول میکنم:
“ما از همان آغاز وارد مدار خلافت نشدیم و خودمان را به عنوان ملّت فهمیدیم یعنی خودمان را جزو امت ندانستیم. مسلمان دانستیم ولی جزو امت مسلمان نبودیم. این موضوع اثرات خیلی عجیبی برای تحول در ایران پدید آورد” (سخنرانی دکتر جواد طباطبایی در رشته نشست‌های ایرانشهری، مشهد تیرماه ۹۶)
نکته قابل تاملی در این سخنرانی وجود دارد که به نظر من میتواند به مثابه یک فرضیه در باب تاریخ ایران در نسبت با جهان اسلام مورد راستیآزمایی قرار بگیرد. به سخن دیگر، این نکته که ایرانیان مسلمان شدند ولی جزیی از امت اسلامی نشدند یک فرضیه ای است که باید در نسبت با داده های تاریخی و نه فقط داده های تاریخ اندیشه مورد سنجش قرار گیرد. به عنوان مثال، سفرنامه های قرون ماضیه باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد و حضور یا عدم حضور ایرانیان در جهان اسلام سنجیده شود. من این موضوع را به مورخین وامیگذارم تا این بحث را دنبال کنند و فرضیه طباطبایی را فارغ از حب و بغض بسنجند ولی نکته ای در باب مفهوم امت بگویم که طباطبایی به نظر میآید خواسته یا ناخواسته آن را در ذیل مفهوم سیاسی خلافت فهم کرده است در حالیکه مفهوم امت نه تنها مترادف با خلافت نیست بل خلافت به مثابه اتوریته سیاسی جزیی از امت است.
