سلام دئییرم دیرلی دینله¬ییجی¬له¬ره بو گؤنلر چوخلاری چوخ یاندا تبریزین سحیرلی ناغیللاریندان جمیله حسن زاده دن اوخویللار گئچک او کیتابدا تبریزین سحیرلی ناغیللاری یوخدور بیلیم سل دیر داشیمیر تکجه تبریزین بیر سیرا مینیاتوری ایشله¬رینی آچیخلاییر.
امّا تبریزه دنیادا یئنیدن باخماق، تصادفی دئییل بیر آنلام داشیمالیدی. گرچکدن تبریز سحیرلی یئردیر، تبریز تورک دونیاسینین دوغوسو، عصاره¬سی، میراثیدیر، چوخلو گؤزلر تبریزه باخیبلار ایندیسه ده باخیللار. گلین مولانادان ائشیدک مولانا یئر کوره سینده چاغداش زمانه ده آغیر یئر آلیر. دونیانین هر یانیندان کونیایا مولانانین مزارینی زیارت اوچون گئدیللر.
شعرله¬رینی دوز یانلیش چوخلو دیلله¬ره چئویریللر ازبردن اؤخویوللار مقاله¬لر، کتابلار یازیللار نئچه ائولر مولانا آدیلا دنیانین هریانیدا آیدین، آنلاملی، تمیز اوره¬کلی آداملاری بیر یئره ییغیر اورتاق دوشونجه¬له¬ره چاتدیریر. بئله بیر ائتگیلی داهی اینسان بوتون دئیشمه¬سینی دئویرمسل یاشاییشینی، کهنه کیمیلیگین یاندیرماسینی ایکی ایلگیه دؤیوننویوردو: تبریزلی شمس، شمسیلی تبریز. تورک مسلمانلارین میلّی عرفانینی مولانادا گؤرمه¬لییک اوندا آختارمالییق: ایده آلیسم، ماتریالیسم بیرلیکده بو مکتبده یئرله-شیر:
جمع صورت با چنین معنای ژرف
نیست ممکن جز زسلطان شگرف
صورتیله ییغماق بو درین معنانی
تکجه بیرله شدیره ر او معنا شاهی
مولانا شمسیلی تبریزدن کیملیگ، هویّت، میلّیت آلیر.تبریزلی شمسیدن دؤشونجه، نور، دییشیکلیک آلیر: گفتند ز شمس الحق تبریز چه دیده اید/گفتیم کزان نور بما این نظر افتاد. تبریز اونون قبله¬سی مشرقیدی. اؤنون هویّتینی تبریز، تؤرکلوک داشییردی:
رها کن حرف هندو را ببین تورکان معنی را
من آن تورکم که هندو را نمی دانم نمی دانم
حرف هندو یانی شعوبیه فارسی مجوسی هندی، تورکان معنا یانی تبریز. تبریزین توپراغیدا مولانایا قوتلو، مقدّس بیر توپراغیدی:
به تبریز ار شوی ساکن زهی دولت زهی رفعت
به سرخاب ار شوی مدفون زهی روحا زهی راحت
خوشا تبریزده مسکونلاشالارین حالینا
خوشا سرخابدا دفن اولانلارین روحونا
سرخاب ایلخانی دؤرونده همن حروفیّه حرکتینی یادا سالان. خاک تبریز ای صبا تحفه بیار از بهر من*زان که در عزّت به جای گوهرِ کانی است آن:کیمسه تبریزدن گئدیرمیش مولانانی کونیادا گؤرمه¬گه تکجه تبریز توپراغی، سرخابدان، چرندابدان تحفه اوچون مولانایا آپاراردی. مولانادا او توپراغی اییلیه¬یردی قوتلویاردی شمسین قوخسوسونو ایینی اوندان آلاردی:
دیده را از خاک تبریز ارمغان آراد باد
زان که جز آن خاک این خاکیش را آرام کو
تبریز توپراغی گؤز آچانیدی
تکجه مولانانی اؤنون توپراغی دینجه¬لدیردی
مثنویده آلتینجی دفترده فنا قاورامینی داشیان دفتر، مولانانین سؤن دوشونجه¬لری، عرفانی تجربه¬له¬ری اوردا گلن دفترده تبریزینن باغلی بیر سحرلی ناغیل واردیر. اوردا مولانا تبریزه باخیمینی اؤزه چیخالدیر: ناغیل بئله باشلییر بیر بوشلو آدام ائشیتمیشدی تبریزده بیر الی آچیق آدام واردی او اوزاق یئردن یولا توشور گلیر تبریزه ساری یاددان چیخاتمیریق بو شخص همن مولانادی شمسین دالیسیجا گلیر:6/3106 /
آن غريب ممتحَن از بيم وام
در ره آمد سوى آن دار السّلام
بورج الیندن گلدی او بورجلو کیشی
قوجامان تبریزه تا بیتسین ایشی
شد سوى تبريز و كوى گلستان
خفته اوميدش فراز گل ستان
تبریزه گلدی یؤنلدی گوللوگه
گؤزونو تیکمیشدی شانلی تبریزه
زد ز دارالملك تبريز سنى
بر اميدش روشنى بر روشنى
نورلانیردی شانلی تبریزه جانی
چون یانیردی اوردا اومیدین شامی
تبریز دارالملکدی: آمیرکادان کیمسه تبریزه گلسه تبریزلی اونا دییه¬جک هانچی کتدن گلیبسن بو بیر آغیر معنا داشییر اودا بودور: سلطه، حاکمیت، هژمونی، قدرت، عالمی ائداره چیلیک تکجه تبریزه عاییدیر، سنه یئتیشمز. صفویّه¬نی، قاجاریّه¬نی شعوبیه آخیمی بیزه ترسه باشاسالیبلار یئنیدن اؤخومالییق اونلار تمامیله عرفانی، حکمی، فلسفی، هویتی، درین امپریالار اولوبلار. اونلاری تکجه تاریخ آچیسیندان گؤرمک، اینجه له¬مک اولماز. فلسفه، حکمت، عرفان باجاسینداندا بونلارا باخمالییق.شاه اسماعیلده فارابینن سهروردینین فلسفه¬سی، یوسف خراسانینین حکمتی، شمسین انقلابی عرفانی قان کیمی سو کیمی اؤنون آنا داماریندا آخیردی. قاجاریه¬ ده صفوینین آردیسیدیر. تبریز مکتبی دؤرت مکتبین، بغداد، خراسان، هرات و بخارانین بؤتون ساحه لرده عصاره سیدی.شاه اسماعیل هراتدا همن امیر تیمورون باشکندینده نه واریدی ییغیب ییغیشدیر تبریزه گتیریر بؤتون عالملری، حکیملری معمارلاری، مینیاتوریست لری و ساییر…تبریز مکتبی ولیعهد بئجرده¬نیدی تهران، قزوین مکتبیده تبریزین آردیسیدی.
آغامحمّدخانین باره سیده بیزه ائله یازیبلار بیز او آدامین آدینی چکمکدن اوتانیریق حال بئله دئییل آغامحمّدخان فیلسوف بیر اینسانیدی فلسفی کتابلاری چوخ اوخویاردی کیمسه اونون قدر ابن طفیلی همن تانیممش اندلسلو فیلسوفو تانیابیلمزدی اؤنون بؤتون اثرله¬رینی اوخویاردی خصوصا حیّ بن یقظان کتابینی هر زامان اوخویارمیش، فلسفه¬نی دادان سونوجدا عرفانیدا دادیر. تورک فیلسوف ابن سینا کیمی اشارات و تنبیهات کیتابیدا نمطله¬رین بیرسینده فلسفه دن عرفانا آغنییر. تبریز اختلافلاری اؤزونده حلّ ائدن هضم ائده¬نییدی هله¬هله گؤی مچید، ارک قالاسی سنّو¬له¬رین یادگاریدی. تورک شیعه چیلیگی فارس شیعه¬چیلیگینن فرقیلیدیر.
تورک شیعه¬چیلیگی عثمانلی آنادولو سنوچولوگونن، ائله فرقی یوخدور نیه کی هر ایکی¬سی عرفاندان طریقتدن قایناقلانیر. تورکده دییللر اون ایکی اماما یالوارینجا بیر آللاها یالوار بو بیر تکجه مثل دئییل آغیر درین آنلام داشییر یانی تورک وصالی معشوقا چاتماغی دا واسطه¬سیز ایستیر اما فارسی هندی مجوسی شیعه¬چیلیک 4 مین ایللیک امازاده تلویزیوندا گوسته ریر حال بو کی اسلامین گلمه سی 1500 ایله چاتمیر. او دوشونجه ده نفسی اینسانی تحقیر ائله مک عبادت و لذّتدیر. هندی دوشونجه دیر. هندیده اینگین پوخ پوسورونو سوده¬یینی باشینا توکوللر عرفانا نیروانایا چاتیللار. اما تورکون دوشونجه سینده عرفان، نفسین تعالیسیدیر. آهیلر کیمی، حروفیه لر کیمی بیر پروتیستی. نفسی رذیل ائله¬مک یوخدور نفسه ظلم ائدنله ره قلیچ چکیر. تورک شیعه چیلیگینن آنادولی یا عثمانلی سوننولوگونون آراسیندا اختلاف یاراتماق صلیبی، ماسونی، ارتدوکس روسی مسیحیدن قایناقلانیر. عین حالدا بونلارین، اپیستومولوگیا باخیمیندان اورتاق قایناقلاری، باخیملاری واردیر بئله دؤشونجه¬ده شاه اسمعیل صفوینن، سلطان سلیم قارداشدیر. نئجه کی تاریخ بؤیو نئچه دفعه آذربایجانی، عثمانیلر قورتاریبلار.ناغیلا گلک:
جانش خندان شد از آن روضهى رجال
از نسيم يوسف و مصر وصال
کیشی لر یؤردوندا اولدو کؤنلو خوش
یوسفه گلمک اولاردی اوردا توش
گفت يا حادى انخ لى ناقتى
جاء اسعادى و طارت فاقتى
ده¬وه¬نی خیخلات دئدی ای ساربان
آرازانلیق چاتدی فقر اولدو یالان(خوش بخت لیک)
ابركى يا ناقتى طاب الامور
ان تبريزا مناخات الصدور
چؤک دیزه ایشلر دوزلدی ای ده¬وه
قوجامان تبریز یاتاقدیر مردلیگه
اسرحى يا ناقتى حول الرياض
ان تبريزا لنا نعم المفاض
آرخایین گئت ای ده¬وه¬م اوتلا یئمی
آج قاری نین یوخدو بو یئرده غمی
ساربانا بار بگشا ز اشتران
شهر تبريز است و كوى گلستان
ده¬وه¬لردن آچ یوکو ای ساربان
بورادیر گوللر دیاری جانه جان
فر فردوسى است اين پاليز را
شعشعهى عرشى است اين تبريز را
جالاییر چون تبریزه عرش ایشیغین
بو گولوستانلار وئریر جنّت اییین
هر زمانى فوح روح انگيز جان
از فراز عرش بر تبريزيان
عرشدن یئتی¬شیر هر آن تبریزه
بیر قؤروپ کی گولدورور جانی اؤزه
چون وثاق محتسب جست آن غريب
خلق گفتندش كه بگذشت آن حبيب
دگی شیبدیر دئدیلر او دنیاسین
ائوینه محتسبین او چاتدی چون
او پرير از دار دنيا نقل كرد
مرد و زن از واقعهى او روى زرد
دگی¬شیبدیر دونیاسین ایسراهی گؤن(ایره لی گؤنو)
خلق بو اؤزدن توتوبدولار یاسین
رفت آن طاوس عرشى سوى عرش
چون رسيد از هاتفانش بوى عرش
کؤچدو او عرشین قوشو عرشه ساری
گؤزله ییردی یولونو چونکی یاری
نعرهاى زد مرد و بىهوش اوفتاد
گوييا او نيز در پى جان بداد
بو خبردن باییلیب دوشدو کیشی
دئدیلر اونوندا قورتاردی ایشی
پس گلاب و آب بر رويش زدند
همرهان بر حالتش گريان شدند
اولدو یان یؤوره سی نین حالی خراب
اؤزونه چیله دیلر اونلار گلاب
تا به شب بىخويش بود و بعد از آن
نيم مرده باز گشت از غيب جان
آخشاماجان باییلیب دوشدو کیشی
یاری جان اولدو ولاکین سؤنمه دی
با خبر اولور او کیشی اولوبدورَ
چون به هوش آمد بگفت اى كردگار
مجرمم بودم به خلق اوميدوار
اؤزونه گلمک همان دؤندو دئدی
باغلادیم خلقه نه¬دن اومیدیمی
گر چه خواجه بس سخاوت كرده بود
هيچ آن كفو عطاى تو نبود
نه قدر کی خواجه وئرمیشدی منه
موشتولوق دگیلدی یارب لوطفونه
او كله بخشيد و تو سر پر خرد
او قبا بخشيد و تو بالا و قد
بؤرک وئردی او اگر سن دنلی باش
او خارال(تلیس) وئرمیشدی یارب سن قوماش
او زرم داد و تو دست زر شمار
او ستورم داد و تو عقل سوار
او قیزیل وئردی، سن ائتدین زر منی
ائله دین یاربّ مینن سن عقلیمی
خواجه شمعم داد و تو چشم قرير
خواجه نقلم داد و تو طعمه پذير
شمع وئردی سن ایشیقلی گؤز منه
ائله دین چتینی یاربّ اوُز منه
او وظيفه داد و تو عمر و حيات
وعدهاش زر وعدهى تو طيبات
او کئچیندیردی سن ائتدین عؤمرو بول
بول عؤمورده ائله دین دوزلوگو یول
سؤزو سؤنو شمس دیوانیندان:
جز شمس تبریزی مگو جز نصر و پیروزی مگو/جز عشق و دلسوزی مگو جز این مدان اقرار من
