از پاییز یا دقیقا از 28 مهرماه 1309 هجری- خورشیدی، پادشاهی تازه تکوین یافته پهلوی دچار شوکه شد. در این‌تاریخ اشکار شد که ابعاد جاسوسی اتحاد شوروی در ایران به اندازه ای گسترده و ژرف شده که ایران را در کنار برلین به پایتخت جاسوسی جهانی مسکو تبدیل کرده است.
حکومت تازه شکل گرفته شوروی که با ادعای اهداف گسترش عدالتخواهی در سراسر جهان و یاری رساندن به همسایگان ، به ویژه ایرانیان و زدودن آثار تجاوزگری تزارها از ایران پیاپی در صدد نفوذ تشکیلاتی و مردمی در ایران‌بودند ، ناگهان با افشاگری شگفت و بلکه محیرالعقول آقا بکف سرگئی پوتیچ فرمانده تشکیلات جاسوسان شوروی در بلژیک ، جهان را به حیرت واداشت.آقا بکف که به دلایل مختلف از گ پ ئو زیر نظر استالین بریده و به اروپا پناهنده شده بود، با افشاگری بخشی از فعالیت های گپئو در ایران ، به عنوان پایگاه مرکزی جاسوسی در خاورمیانه و شبه قاره هند، رژیم رضاشاه و اینتلجنت سرویس را دچار زلزله کرد.
جاسوسی آن‌چنان وسیع بود که هیئت حاکمه ایران را در بهت و حیرت فرو برد. اغلب اعضای این شبکه را کارمندان وزارتخانه‌های ایران ، اعم از وزارت پست، خارجه، جنگ و دیگر ادارات دولتی تشکیل می‌داد. حتی افراد سرشناس و کلیدی همچون تیمورتاش وزیر دربار در مظان اتهام عضویت در این شبکه قرار گرفتند. کشف این تشکیلات ضربه بزرگی به روابط دو کشور وارد کرد. حکومت ایران این رفتار را خصمانه تلقی کرد و تا پایان دوره رضاشاه همواره با سوءظن به همسایه شمالی خود می‌نگریست.
با عقد قرارداد مودت بین ایران و شوروی در اسفند ۱۲۹۹ و در پی پیروزی کودتا رضاخان میرپنج، برخی از روشنفکران‌خام‌اندیش و ساده لوح ایران تصور می‌کردند که بالاخره پس از بیش از یک گذشت یک سده از دوره رفتار ستمگرانه و تجاوزکارانه روس های تزاری نسبت‌به ایران و ایرانیان، فصلی نوین توأم با احترام متقابل و برابر در مناسبات دو کشور آغاز شده‌است. ولی در پی افشاگری آفابکف و در پی آن برگزاری دهها جلسه محاکمه جاسوسان در تهران که یکسال به درازا کشید ، معلوم‌شد که روس ها زیر پوشش گسترش مناسبات تجاری- اقتصادی در بیشتر دستگاه منظم پهلوی نفوذ کرده اند. از نفوذ بین فرزندان روحانیون‌مشهور و استفاده از آنان، تا دستگاه های حساس پست و تلگراف ، وزارت جنگ ، مناطق نفت خیز جنوب، قبایل بلوچ و حتی جاسوسی از کشورهای همسایه.
آقابکف در ماه اوت ۱۹۲۶ (۱۳۰۴)، تحت عنوان «بازرس کل هیئت تجاری شوروی در ایران» به‌طور رسمی مأمور خدمت در ایران گردید. او ا زیر پوشش فعالیت و مناسبات‌تجاری ،ز طریق نفوذ در دستگاه دولت و بازار و حتی بین فرزندان برخی روحانیون ، به بیشتر روزنه های کنترل دولت و حکومت دست انداخته بود.
سرانجام آقا بکف که به دلیل تمرد و افشاگری تحت تعقیب بود ، توسط تیم ترور استالین کشته و تنش پس از قطعه قطعه شدن به رودخانه سن پاریس و یا دریا ریخته شد.
در ایران نیز محاکمات دور و درازی برپا شد که تا 1310 طول کشید. بیش از 400 تن دستگیر و دهها مدیر و کارشناس به اعدام و زندان های طویل المدت محکوم شدند. حتی به اغلب احتمال مرگ تیمور تاش یار غار رضا شاه و وزیر دربار بود نیز بی ارتباط با همین داستان‌نبود.
به هر روی فعالیت ضد جاسوسی رکن دو و سپس ساواک برای شکار جاسوسان‌شوروی ادامه یافت. چنان که در آذر ۱۳۵۶ ، یک شبکه جاسوسی کا. گ. ب کشف شد. اعدام سرلشکر احمد مقربی و اعدام علینقی ربانی، مدیرکل آموزش و پرورش در همین ارتباط بود. در روزهای آغازین فروردین ۱۳۵۷ نیز سرتیپ سابق علی‌اکبر درخشانی، دستگیر شد و در اواخر فروردین ۱۳۵۷ در زندان مرد. هم چنین در فاصله کوتاهی از پیروزی انقلاب اسلامی سه «جاسوس بزرگ کا. گ. ب.» توسط ساواک دستگیر شدند. پیشتر نیز دستگیری دو برادر نظامی جاسوس انجام شده بود.
حتی در سال های نخست تکوین جمهوری اسلامی شماری از جاسوسان شوروی از جمله فرمانده نیروی دریایی ، دریادار افضلی ، زاده قم و فرمانده قهرمان عملیات بزرگ مروارید که منجر به نابودی نیروی دریایی عراق شد ، دستگیر ک محاکمه شد.وی در اسفند 1362 در اوین مرد.
یدالله کریمی پور