آذربایجان در آستانه انقلاب 1357 نشریات و کتابهای ترکی در اوایل انقلاب/رحمان کتابچی
بعد از پیروزی انقلاب کتابهای سانسور شده در زمان پهلوی مثل برگ خزان هر روز به بازار کتاب عرضه میشد در تبریز و تهران چندین پاساژ مختص به صنف کتابفروشی بنام بازارچه کتاب اختصاص داشت یک سری کتابهای بودند که بدون ممیزی و با کیفیت پایئن و ریزخط چاپ می شدند. این گونه کتابها به چاپ سفید یا کتابهای سفید معروف بودند و قیمت شان هم خیلی مناسب بود با اینکه از لحا ظ ویرایش مطلوب نبودند ولی ذوق و علاقه خوانند گان همه این نارساییها را تحمل میکرد شاید در تاریخ ما تا بحال چنین وضعیتی اتفاق نیفتاده بود کتاب خوانها آنقدر بودند که هر کسی را میدیدی در دستش یا بغلش یک کتابی داشت حتی آنها که هم کتابخوان هم نبودند برای آنکه خود را کتابخوان جلوه دهند ازقافله عقب نمانند کتاب دردست داشتند.
کتابفروشی ها در آذربایجان در تبریز، اورمیه، اردبیل و زنجان بیشتراز دیگر نقاط بود. کتابهای احزاب مختلف هم جایی خود را داشت بیشتر از همه کتابهای حزب توده و با قیمت نازل در همه جا در دسترس بود خیلی وقتها مجانی هم میدادند یا کتابخر های دیگر پول افراد بی بضاعت را می پرداختند بغیر از مغازه های کتاب و پاساژ ها بعد از ظهرها بساط کتابفروشی هم در بعضی نقاط شهرها دایر می شد، صنف کتابفروش در آنروزها خیلی بشاش بودند از اینکه خار سانسور دست پا گیرشان نیست و فروش هم خیلی خوب بود و همچنین احزاب و گروه ها در دانشگاهها برای خود دفاتری ایجاد کردده بودند یعنی یک قسمتی از ساختمان دانشکده ها را بخود اختصاص داده بودند و رایگان از آن استفاده میکردند بعد از انقلاب فرهنگی طومار همه این دفاتر دانشگاهی از هم پیچیده شد( البته در دبیرستانها هم فعالیت به نحو چشمگیری جریان داشت ) و در بیرون از دانشگاه دفاتری جهت فعالیت و فروش نشریات خود را داشتند البته چند ماهی گذشت احزاب و سازمانها نشریات وکتابهای خود را با کیفیت بالا وبا آرم تشکیلات ی خودشان چاپ میکردن. کتابها عمدتاً تئوری وسوابق مبارزاتی و…شامل میشد و در نسل جوان تاثیر بسزایی داشت سال 58 سال کتاب در تاریخ ایران می باشد و روزنامه ها هم با تیراژ بالاچاپ و همینکه به باجها میرسیدند فوری نایاب میشدند و محتوای روزنامه انتقاد یا ارائه راه حل های مختلف وپیشنهادی به حکومت موقت و بیشتر تحلیل های روز و آینده نگری بود و پیش بینی ها متفاوت از حکومت و وضعیت حاضر در آن زمان ارائه میکردند.
بعضی ها مانند حزب توده و اکثریت منتقد سر سخت دولت موقت که او را به خیانت وهمدستی وسازش به امریکا معرفی میکرد و پشتیبانی تمام عیار از حکومت جمهوری اسلامی میکرد این موضع حزب توده بعضی وقتها مورد استهزای افراد سالمند ومطلع بعنوان دورویی وتزویر قرار میگرفت و مورد بحث وجدل بین جوانان وافراد سالمند میشد. افراد سالمند میگفتند عملکرد گذشته ی حزب توده برای ما معلوم هست حتی از قرآن هم پیراهن گواهی بپوشید کسی اعتماد اینها را به جمهوری اسلامی باور نخواهد کرد و روزی خواهد رسید که بخاطر این تزویر ملا ها چنان آب پاکی به روی دست حزب توده خواهند ریخت که در تاریخ برای همیشه محو خواهند شد در جواب این انتقادها هوداران توده بعدا ها اکثریت میگفتند این حکومت ضد امپریالست هست ما وظیفه داریم از حکومت های ضد امپریالست با هر ماهیتی در هر کجای جهان بر علیه امریکای جهانخوار حمایت کنیم البته از اینگونه مباحث با گروه های دیگر هم بود با گذشت زمان طرفدران حکومت دستشان نسبت به گروه های دیگر باز تر می شد. در موازات کتابخوانی عمومی فعالیت احزاب هم ادامه داشت هر کسی هوادار حزبی گروهی بود بقولی در هر کوی برزن حزبی تشکیلاتی مثل قارچ روییده بود البته سلطنت طلب ها هم آزادانه اظهار نظر میکردند همیشه با سرکوفت وبا طعنه مواجه میشدند.
به موازت آزادی نشر ؛ کتاب ،روزنامه و مجله حتی قبل از پیروزی انقلاب در زمستان 57 چاپ و پخش می شدند و از بدو پیروزی انقلاب کتابهای ترکی در زمینه های مختلف چاپ و منتشر می شد با اینکه در انقلاب از زبان ترکی یا موضوع هویت چندان خبری نبود ولی بعد از انقلاب اشتیاق خریدران کتاب های ترکی خیلی بالا بود قیمت کتابهای ترکی نسبت به کتابهای دیگرکمی گرانتر ولی از لحاظ کیفیت مطلوب بود چون کتابهای ترکی را ناشران معلوم و مشخص منتشر میکردند کتابها در زمینه ی داستانهای مختلف ادبی ، فولوکلور ، بایاتی ، تاپماجا و…غیره بود علاوه برکتابهای ترکی کتابهای بزبان تاجیکی (فارسی )مربوط به تاریخ وادبیات آذربایجان چاپ و منتشر میشد در میان این ناشران از همه معروفتر انتشارات فرازانه که در نبش خیابان فروردین در تهران کتابفروشی بزرگی داشت و با خط درشت نام کتاب مبانی زبان آذربایجانی در شیشه ی مغازه بعنوان تبلیغات کلیشه شده بود و نگاه هر بیننده را جلب میکرد و من برای اولین بار این کتاب را از خود مرحوم فرزانه خریدم و کلی هم برای من توضیح داد یکی هم دنیای کتاب بود من قبل از انقلاب کتابهای خط کریل از آنجا میخریدم و ودر تبریز هم چند کتابفروش مانند نوبل وایروانی و… در این زمینه فعال بودند و کتابهای ترکی ممنوعه و ژورنال آذربایجان چاپ باکو به خط کریل را قبل از انقلاب از آن کتابفروشی ها تهیه میکردیم.
به موازات نشر کتابهای ترکی مجله های هم به تعداد قابل توجه در تهران وتبریز به زبان ترکی و تاجیکی منتشر می شد مجلات ترکی بیشتر در زمینه ادبیات بودند ومجلات تاجیکی بیشتر به تاریخ ادبیات آذربایجان وهمچنین چند مجله با نگرش موضع چپ منتشر میشد و مجلاتی مانندیولداش ، ئولکر ، انقلاب یولوندا ،گونش ، کور اوغلو ، بایقوش ،چوالدوز و… بصورت یومیه و اکثرا هفتگی چاپ میشد وکیفیت نسبتا مرغوب و قیمت هم مناسب بود البته در این نشریات سخنی از هویت نبود در حال و هوای انقلاب ،انتقاد و تئوری بود چون سخن از هویت ترکی نوشتن برای اینها شرم آوربود و به شخصیت روشنفکریشان خدشه وارد میکرد.
اما از همه مهمتر مجله وزین وارلیق به مدیریت مرحوم دکتر جواد هیئت با تیراژ بالای چاپ ونشر می شد اولین شماره عکس بولود قرچی لو را ضمیمه جلد کرده بود این مجله تا درگذشت دکتر جواد هیئت نزدیک به 40 سال منتشر شد انواع مانع تراشی ها وکنایه از طرف نویسندگان تاجیکها (فارسی ) وچپ به این مجله با عناوین مختلف همراه بود کسانی در آن روزها از موضع چپ به این مجله خورده میگرفتند یک بار که در خدمت مرحوم دکتر هیئت بودم گفت من این مجله را بیش از 20 سال است منتشر میکنم و انواع مشکلات مالی و غیره را بخاطر امتداد همیشگی همراه با دوستان تحمل و ادامه داده ایم و تا آخر هم ادامه خواهیم داد. هیئت تحریریه این مجله از نویسندگان مجرب وسر شناس در مسائل تاریخی وادبی آذربایجان بودند این نویسندگان توانسته بودند از گزند سی سال خاموشی و فراموشی ذهن خود را برای آذربایجان روشن نگهدارند وخدمات ماندگار آنها در تاریخ جاودانه می باشد و این مجله باعناوین مختلف در نوشته هایش توانست یکی از آرشیوهای ماندگار تاریخ آذربایجان باشد.
به موازات این فعالیت بعداز سال 1370 صنف دانشجو فعالیت گسترده و قابل توجه ی را آغاز کردند و کار از حیطه ادبی و تاریخی به مسائل انتقاد جهت کیفیت درک از تاریخ و ادبیات آذربایجان و همچنین تاریخ وادبیات سراسری همراه با کتاب وروزنامه کردند و اکثر زحمات و هزینه ی این فعالیت را دانشجویان آذربایجانی خود متقبل شدند وفعالیت پویایی را در تاریخ آذربایجان بوجود آوردند. با همه این اوصاف در این انقلاب دو موضوع متفاوت در مورد زبان ترکی و هویت قابل توجه می باشد که در پست های آینده به آن اشاره خواهد شد .
