اهمیت استراتژیک آذربایجان در تاریخ یکصد سال اخیر و مشروطه طلبان عثمانی و آذربایجانی/دکتر توحید ملک زاده
آذربایجان به سبب قرار گرفتن در یک موقعیت بی نظیر جغرافیایی همواره مورد نظر قدرت های بزرگ اروپایی و آسیایی بود که استقرار کنسولگری های آمریکا، روس، انگلیس، عثمانی، آلمان و فرانسه در آذربایجان خصوصا اورمیه و تبریز و شهر های غربی آذربایجان اهمیت این منطقه را آشکار میکند. جدای از استقرار مامورین رسمی دولتی دول خارجی در آذربایجان استقرار هیئت های به اصطلاح مذهبی میسیون های خارجی که در اوایل جنگ جهانی به جز تبلیغ دین مسیح هر کار دیگری کردند و بانی جنگ داخلی در غرب آذربایجان در جنگ اول جهانی بوده و فاجعه مشهور جیلولوق را درغرب آذربایجان ( اورمیه ، سلماس ، خوی و سولدوز) به ارمغان آوردند نیز دارای اطلاعات بی نظیری از آذربایجان خصوصا مناطق غربی آن دارند که بخشی از آنها توسط اینجانب مطالعه گردیده و باقی همت محققین آذربایجانی را می طلبد. آرشیو وزارت خارجه انگیس، روس ، فرانسه و آمریکا و حتی میسیون های مسیحی مملو از اطلاعات خوبی از اوضاع و احوال آذربایجان می باشد که استخراج آنان را همت همشهریان و محققین عزیزرا می طلبد.
در میان دول خارجی، دولت عثمانی به سبب اشتراکات زیاد مذهبی و فرهنگی با آذربایجانیان دارای موقعیت ممتازی بود. آذربایجان نیز از همان دوران تاریخی خصوصا در زمان امپرطوری های ترک صفوی و عثمانی در معادلات سیاسی- نظامی منطقه نقش مهمی داشته است و در این مورد دهها سفرنامه و کتا ب تاریخی نوشته شده است. ماهیت این سفرنامه ها و گزارش ها ی قبل از قرن بیستم عثمانی عمدتا ماهیتی مذهبی یعنی ” سنی در مقابل شیعه” بود که با توجه به عدم رعایت اصل بی طرفی در تحقیق عمدتا نمی توانست گویای دقیق اوضاع و احوال آن زمان آذربایجان و منطقه باشد. در آنزمان سیاست کلی دولت عثمانی تصرف آذربایجان به عنوان قلب امپراطور ترک صفوی و نابودی به اصطلاح رافضی هایی بود که از سنت نبوی خارج شده بودند! بود. همین سیاست هم سبب انتقال پایتخت از تبریز به قزوین و اصفهان که نسبتا دست نیافتنی تر بودند شد. ولی از اوایل قرن بیستم و به قدرت رسیدن جمعیت اتحاد و ترقی در عثمانی و روند رو به رشد هویت گرایی در منطقه ، آذربایجان موقعیت جدیدی یافت که تا آن موقع دست نیافته بود و آن آشنایی با نظام جدید حاکم بر جهان آن روزی بود.
حضور اعضای جمعیت اتحاد و ترقی در جنگهای مشروطیت در اورمیه ، خوی و سلماس و ارتباط مشروطه خواهان آذربایجانی با این جمعیت اتحاد معنوی مشروطه آذربایجان را با مشروطه عثمانی انکارناپذیر است. پس ازمشروطيت آذربايجان و به دنبال اشغال آذربايجان توسط روسها در سال 1910 م فعاليت فيزيکي جمعيت اتحاد و ترقي در آذربايجان کاهش يافت و هواداران آذربايجانی اين جمعيت نیز ساکت شده و صدها تن از آنها از طريق مسير سلماس به عثماني به وان رفته و از آنجا به استانبول مهاجرت کردند . به همت اين گروه آذربايجاني و در واقع اولين لابي آذربايجاني در استانبول بود که به مراسم يادبود شهادت ستارخان سردار ملي آذربايجان با شکوه هر چه تمام در استانبول برگزار شد. اعلان اين مراسم به نام جمعيت اتحاد و ترقي عثماني و انجمن سعادت آذربايجانيان در روزنا مه هاي کثير الانتشار استانبول چاپ شد.
در اين مراسم جمع کثيري از مقامات عاليرتبه عثماني و اهالي استانبول شرکت داشتند . با سعي اين گروه از آذربايجانيان ساکن استانبول، درباره مظالمي که به آذربايجانيان حین لنقلاب مشروطیت و اشغال روسها وارد شده بود مقالاتي در روزنامه “ترجمان حقيقت” چاپ استانبول درج شد. در این زمان محمد امين رسول زاده نيز در رشته مقالاتي تحت عنوان “ايران تورکلري” به توصيف اقليت هاي ترک ايران و هويت ملي مشخص آنها مي پردازد و به تدریج فضای آشنایی با ترکان آذربایجان و ممالک محروسه قاجار شروع می شود. 13 آذر 1400
