تحلیلی بر سخنان دیروز رئیس جمهور ایلهام علی‌یئو در مورد ایران
سخنان امروز الهام علی‌ی‌یئو رئیس‌جمهور آذربایجان در خصوص نقش ایران در حمله تروریستی به سفارت این کشور و سوءقصد علیه یک نماینده مجلس و نیز اشاره به سطح پایین روابط دیپلماتیک میان دو کشور، حاوی مطالب بسیار مهمی است که می‌تواند پیش‌بینی مناسبات دو کشور در آینده نزدیک را آسان‌تر کند.
واقعیت این است که جمعیت تقریبا ۴۰ میلیونی تورک که در صورت رفع تبعیض‌های اتنیکی و رسمیت زبان تورکی و… می‌توانست نقطه قوتی برای ایران و فرصتی برای برقراری روابط دوستانه با جمهوری آذربایجان باشد، به دلیل سیاست‌های تورک‌ستیزانه و پان‌فارسیستی به نقطه ضعفی تبدیل شده که عملاً قدرت چانه‌زنی را از ایران گرفته است. سیاست ایران در قبال آذربایجان، همواره بر اصل نفوذ و سیطره از طریق گروه‌هک‌های به‌ظاهر شیعی و در واقع فارس‌گرا، تهدید حاکمیت آذربایجان و تحت فشار قرار دادن آن از طریق حمایت سیاسی، اقتصادی و تسلیحاتی از ارمنستان مبتنی بوده است.
جمهوری آذربایجان با توجه به تهدیدات متمادی وارده از سوی همسایه‌های جنوبی و شرقی خود، با استفاده از پارامترهای مختلف از جمله ملیت واحد (تورک)، قدرت لابیگری در جهان (اسراییل)، موقعیت ژئواستراتژیک خود و منابع عظیم گازی، چنان سیاستی در منطقه و جهان اتخاذ نمود که، علاوه بر دفع همیشگی تهدیدات ارمنستان، قدرت‌های بزرگ از جمله روسیه را نیز در خصوص ایجاد کریدور زنگه‌زور متقاعد نمود. در مقابل، حکومت ایران به دلیل از دست دادن مشروعیت سیاسی در داخل و خارج و ادامه سیاست‌های سلطه‌طلبانه در منطقه، نفوذ و قدرت چانه‌زنی خود در قفقاز را تا حد زیادی از دست داده و اکنون نگران آن است که ارمنستان نیز در آینده نزدیک وارد بلوک تورکیه-آذربایجان و کشورهای غربی شده و کریدور زنگه‌زور را علیرغم مخالفت ایران، داوطلبانه در اختیار آذربایجان قرار دهد. شرایط کنونی نشان می‌دهد که ایران، در صورت اجرای اصلاحات اساسی در سیاست داخلی و خارجی با خطر تغییر رژیم و تجزیه کشور مواجه خواهد شد و در صورت ادامه سیاست کنونی، عملا به کشوری شکست‌خورده در منطقه تبدیل خواهد گردید که می‌تواند نتیجه مشابهی در پی داشته باشد.
حکومت ایران که آگاه به شرایط دشوار خود است، به‌عنوان آخرین راه چاره تلاش می‌کند با استفاده از کارت پ.ک.ک علیه تورکیه و نهایتا امضای قراردادهای امنیتی با آنکارا، مانع از همکاری این کشور با آذربایجان به‌ویژه در مسئله آذربایجان جنوبی شود. مسئله‌ای که به بزرگ‌ترین معضل حکومت ایران تبدیل شده و هر روز که می‌گذرد جهانی‌تر می‌شود. اگرچه سیاست تورکیه در قبال آذربایجان جنوبی هنوز کاملا مشخص نیست، اما با توجه به وقایع دویست سال اخیر می‌توان گفت که، تورکیه همواره در کنار برادران خود بوده و در شرایط بحرانی به کمک آن‌ها شتافته است.
محمدرضا هیئت / رئیس مرکز تحقیقات تبریز در آنکارا