دیوان لغاتالترک مثللری/شاهین مرادی
دیوان لغات الترک اثری، تورک دونیاسینین اَن دَیَرلی اثرلریندن ساییلیر. شیخ محمود کاشغری، 466 ه. ق ایلینده بو فاخر اثری، قلمه آلیب. شیخ محمود یازیر:
«السِّنَةُ الّتی کتبنا هذا الکِتابَ فی تِسع و سِتّین، کانَت السِّنَة لهذا». (بوکتابی 69- جو ایل یازدیم). آنجاق بو ایل دوز گلمیر و احتمالاً تِسع (۹) کلمهسی اوخونماییب و یا چاپدا سهو اولونوب و «ثلاث» کلمهسی ایمیش. بو کتابی قورتاران ایل، «یلان یِلی» ایمیش و شیخ محمود اؤزو ده قید ائدیب و تقویمده 466 ایله دوز گلیر. دیواندا گئدن مثللرین چوخو بو گون ده ایشلَنیر. من دؤرد مثلین اصلی متنی و آنلامین گتیریرم، بیرلیکده اوخویاق:
اَرْسْلَن کُکرَسا اَتْ اَذاقی تُشالِر.
آرسلان کوکرهسه آتین آیاغی دولاشار.
بو مثلی، بیر نفر اؤزوندن بؤیوک آداملا ساواشدیغی زامان، و یاخالاندیغی آن دیزلرینین تیترهمهسینه سؤیلهنیلیر.
دیوان- بسیم آتالای- ج ۲، ص ۱۴۶.
یَلِنکُق اُغلی یوقاذُور- اَذکو اَتی قَلیر:
انسان اوغلو یوخ اولور (اؤلومه اشارهدیر)، یاخشی آدی قالیر. (دیوان لغات الترک- بسیم آتالای، آنکارا، ۱۹۹۹، ج. ۳ ص ۳۸۴).
بو گون، بئله دئییلیر: ایگید اؤلر، آدی قالار.
موش یَقریقا تَکِشماس، اَیُر کِشی نَنکی یَرَشماس.
پیشیک، گؤیدن آسیلان یاغا (دُنبه) اَریشمَز (ال وورماز)، دئیر: ائلین مالی منه یاراشماز!
بو مثلی، بیر شئیه ال چاتمایان واخت دئییرلر. بو گونکو مصداقی همان «پیشییین آغزی اَته چاتماز، دئیر اییی گلیر!» مثلیدیر.
دیوان- آتالای- ج۲، ص ۱۰۵، «تَکِشدی» کلمهسینین ایضاحی.
«اُوتلُک یِنجو ییرْدا قَلماس».
دَلیکلی مینجیق یئرده قالماز.
یِنجو مینجیق و مروارید دئمکدیر. بو مثلی، ارباب ائوینده قالان، کنیزلره دئییرلر. یانی اونلار دا ابدیلیک قیز قالمایاجاقلار. بیر نفر تاپیلاجاق و او دَلیکلی مینجیغی بوینونا تاخاجاق!
دیوان لغات الترکون اصلی متنیندن، ص ۲۳ و س ۱، ج ۳،
دیوانین اصلی متنی ۱۳۳۳ ه.ق ایلینده رحمتلیک کیلیسلی رفعت نظارتی ایله استانبول شهرینده و ۳ جلدده چاپا یئتیریلیب.
