عهدنامه قارص 1921 بین شوروی و ترکیه/دکتر توحید ملک زاده
با بروز انقلاب بلشویکی در اواخر سال 1917 و تاسیس جمهوری های سه گانه آذربایجان، گرجستان و ارمنستان در منطقه شمال رود ارس که از سوی روسها قفقاز نامیده شد، در حدود دو سال سه کشور فوق به صورت مختار اداره شده و مخصوصا جمهوری آذربایجان نخستین جمهوری در دنیای اسلام گردید.
شکست عثمانی و تحمیل قراردادهای برست لیتووسک و سئور در پاییز 1918 / پاییز 1297 نتوانست مشکل مرزی بقایای عثمانی را که به تدریج در آنکارا حاکمیت می گرفت را با کشورهای شرق از جمله ارمنستان تامین کند. کنفرانس های پاریس در 1919 و لوزان1923در آخرین و اساسی ترین پیمانهایی بود که عثمانی مغلوب با کشورهای فاتح امضا نمود. در کنفرانس لوزان ترکیه مغلوب خواسته هایش را به کشورهای غالب تحمیل کرده و حاکمیت مجلس ملی ترکیه به ریاست مصطفی کمال آتاتورک و مرکزیت آنکارا به رسمیت شناخته شد. بدین ترتیب کشور ترکیه امروزین از بقایای کشور عثمانی متولد شد.
برای شرکت در کنفرانس صلح پاریس، ایران با ادعاهای ارضی در قفقاز، عراق، افغانستان و … ارامنه و آشوری ها با دو هیئت از آشوریهای ایران و عثمانی و دیگری مهاجران به آمریکا، با ادعای ارضی درباره اورمیه و غرب آذربایجان نیز شرکت داشتند. ایران به کلی به کنفرانس راه داده نشد و خنثی کردن ادعاهای ارضی آشوری ها به اورمیه و غرب آذربایجان را عصمت پاشا، صدر هیئت ترکیه به خوبی انجام داد و آشوریها نیز دست خالی برگشتند.
با تصرف مجدد کشورهای سه گانه قفقاز توسط روسهای بلشویک، روسیه با ترکیه هم مرز گردید. دول ترکیه و روسیه شوروی معاهده ای در باب تضمین مرزهای مشترک امضا کردند که تایید و امضای این معاهده در قارص ترکیه، همراه با امضای نمایندگان دولتهای آذربایجان، گرجستان و ارمنستان به (عهدنامه قارص 1921) مشهور شد.
عهدنامه قارص دارای یک مقدمه و بیست ماده بود. از جمله شوروی از ادعاهای خود از قارص، ارداهان و امتداد ایغدیر به نام قوروچای به نخجوان دست برداشت. منطقه باطوم به دو قسمت شد. بندر باطوم به گرجستان واگذار گردید. منطقه نخجوان در ترکیب جمهوری آذربایجان قرار گرفته ترکیه نیز به عنوان گارانتور حاکمیت نخجوان مشخص شد. ارامنه هم با امضای قرارداد قارص مرزهای مشترکشان با ترکیه را تایید کردند.این معاهدات در حالی امضا می شد که ایران کلا به سبب نداشتن قدرت کافی در حاشیه قرار گرفته بود.
در جنگ جهانی دوم شوروی تحت حاکمیت استالین گرچه این معاهده ملغی نشد ولی ادعاهای ارضی شوروی به ترکیه در مناطق قارص و بغازهای استانبول باعث شد تا ترکیه به سرعت جذب ناتو گردد تا از شر روسها در امان ماند.
بعد از فروپاشی شوروی و استقلال دوباره کشورهای آذربایجان،گرجستان و ارمنستان، ادعاهای ارضی کشور اخیر به مناطق شرقی ترکیه، قره باغ با شدت شروع شد. ارامنه داشناک خواستار احیای معاهده سئور با ترکیه بودند ولی با توجه به قدرت نظامی ترکیه، ارامنه نتوانستند علیه مناطق شرق ترکیه و نخجوان کاری کنند ولی شدت عملشان در قره باغ تا یکسال قبل را همگان به یاد دارند….
