به همه خوانندگان و تعقیب کنندگان مباحث سلام عرض می کنم: از سلسه مباحث نسبت اسلامیت و تورکیت، قسمت پنجم را تحت عنوان مدینه فاضله و صفت های رییس مدینه در فلسفه ملی تورکی اسلامی فارابی تقدیمتان می دارم اما پیش از آغاز سخن لازم می بینم ماه رمضان را به همه مومنان تبریک بگویم و از خداوند می خواهم از بهره های معنوی این ماه ما را و شما را بهره مند ساخته عابدی صادق قرار دهد. پیغمبر می فرمود: إنّ لربّکم فی ایام دهرکم نفحات ألا فتعرضوا لها: در گذر روزگارتان برای شما نفحه ها یا نفس هایی در رسد هان و هان بشتابید تا خود را در معرض آن قرار دهید. به تعبیر مولانای خودمان:
گفت پیغمبر که نفحت های حق*اندرین ایام می آرد سبق
گوش و هوش دارید این اوقات را*درربایید این چنین نفحات را
نفحه ای آمد شما را دید و رفت*هر که می خواست جان بخشید و رفت
نفحه ای دیگر رسید آگاه باش* تا ازین هم وانمانی خواجه تاش
به تعبیر عمادالدین نسیمی:
ایهاالراغبون فی الاوقات*اذکروها فما مضی قد فات
یئنه اهل فرشته لر گؤیدن*چاغیریر نوش باد آب حیات
وقتی دیر کیم، دعا یئرینه یئته*مستجاب ائده قاضی الحاجات
حضرتینده بودور یقین دیله گیم* دؤلتیندن ایراق اولا کعبات(توطئه ها و دسیسه ها)
ما در نوبت پیشین بدین جا رسیدیم که مدینه فاضلة فارابی پایه ها و مایه های بنیان فلسفی قیزیل آلماست ما نیاز به فلسفه ملی، حکمت ملی، عرفان ملی و دین اسلام ملی، مذهب تشیع ملی و …داریم این فلسفه ملی است که راه را بر سایر معرفت ها من جمله عرفان ملی باز می کند. فلسفه ای که از دلش بیداری، جنبش، تحول، تغییر و دگرگونی بیرون آید نه خواب و خمودی و رکود و سکون و سکوت و جمود. ما به عرفان ملی نیاز داریم تا آینه و آئینه ای باشد در برابر کیستی و چیستی ما؟ چشمه عشق را در ما بجوشاند تا به همنوع شفقت ورزیم سخت نگیریم.
قیزیل آلما بدون فلسفه در جغرافیای تورکان قائم نمی شود مگر این که مولفه های معرفتی و غیر معرفتی آن کاملا شناخته شود در ساحت معرفت، نخستین مولفه، فلسفه است آن هم مفکوره فارابی است فارابی بمثابه یک فیلسوف تورک مسلمان مبادی و مبانی معرفتی قیزیل آلما را پی ریزی می کند.اهمیت فارابی هم در همین است . اگر دکتر سید جواد طباطبایی می گفت من زیر دست ایرانی ها دو عصا باید قرار بدهم یکی فارابی است و دیگری فیلسوفان غربی چون (هگل و هیوم و …) مانده ام چکار کنم البته باید بماند اولا این سخن ایشان نشان از اهمیت فارابی دارد ثانیا ایشان نمی تواند این پارادوکس را حل نماید زیرا از دل مفکوره فلسفی فارابی تورک مسلمان، یک حاکمیت تورکی بیرون می آید با زبان تورکی نه یک حاکمیت فارسی ایرانشهری با زبان فارسی طبیعی است ایشان هم این را نپسندد.
به چنین چیدمانی تبعیض آلود مولفه های موجود در مفکوره فارابی من جمله مدینه فاضله و وجود ام الفضائل عدالت در آن رخصت بروز و ظهور نمی دهد. مدینه فاضله، از یک خیال بزرگ برمی خیزد که آن را فارابی بعنوان یک فیلسوف تورک مسلمان حامل مفکوره تورکی اسلامی از منظر هرمنوتیکی بمثابه میراثی به جهان اسلام بخشیده است. مدینه فاضله جسمی دارد و قلبی همچنان که قلب حاکم بر جسم است رییس هم قلب مدینه فاضله است در رییس، معقولات و فضائل با هم جمع می شود. در منظومه مدینه فاضله، رییس اول پیغمبر است چون فارابی در دل تمدن اسلامی زندگی می کرد حتی ابن سینا، پیغمبر را سانّ می نامد یعنی، سنتگذار رییس اول در اندیشه فارابی 12 ویژگی و یا صفت دارد: صفت ها هر کدام اختصاص به حوزه خاص در وجود آدمی دارد اولین ویژگی یا صفت مربوط به جسم است: سالم بودن جسم هر عضوی بتواند در بدن کار خود کند 2. در عقل: سه صفت مندرج است: 1-2.فهم نیکو و استنباط عالی دارد کسی حرف می زند سریع مطلب را می گیرد 2-2. حافظه نیکویی دارد وقتی چیزی را می شنود یا می خواند یا می بیند به خاطر می سپارد فراموشکار نیست. 2-3. هوش بالایی دارد تنها یک دلیل کوچک او را به مدلول یا مضمون رساند العاقل تکفیه الاشارة 3. خطابه : در سخنوری از هنر بالایی برخوردار باشد کلامش شیرین بوده کلامش از دل برآید و بر دل نشیند4. علم: در علم یک صفت نیاز است و آن عاشق تعلیم باشد 5. در اخلاق واجد 6 صفت باید باشد: 1-5. رابطه خوشی با خوردن و آشامیدن و امور لهو و لعب نداشته باشد2-5. عاشق صداقت است و شیفتگانش نیز از دروغ بیزارند3-5. روحی بلند و بالا دارد و عاشق کرامت است به امور نگاه کلان دارد روح خود را مشغول امور خرد و ریز و بی ارزش نمی کند.4-5. درهم و دینار دنیا با همه متعلقاتش پیش چشم او خوار و خفیف است.5-5. عاشق عدالت است و متنفر از ظلم و بیداد پیروانش نیز هواخواه مظلومند و اهل انصاف تمام زیبایی عالم را در ظل و ذیل انصاف دانند.6-5. اراده ای نیرومند دارند در کاری که می کند جسارتی مصمم می توان یافت.
ضعیف النفس نیست. فارابی درباره رییس اول که پیغمبر باشد اینگونه می اندیشد.
نسیمی هم در مدح و ثنای محمد رسول الله چنین می گوید:
حکیم لم یزل سنسن،مقیم بی زوال سنسن*مطیعم،بنده فرمانام سنیندیر امر، یا مولا
و شعر آن شاعر عرب مسیحی لبنانی معاصر را به خاطر می آورم:
کذا النبوة حکمة تمرد و تقی و الهام و فرط حنان*هی تلک الروح التی یتقمص الابطال للحدث العظیم
پیامبری عبارت است از : حکمت، تمرد، تقوا، الهام و نهایت شفقت این همان روحی است که قهرمانان بسان لباسی آن را به تن می کنند تا خود را برای آفریدن حادثه ای بزرگ آماده سازند.
فارابی می گوید: جمع شدن دوازده صفت یا ویژگی در یک انسان کاری است سخت به صورت فطری در پیغمبر چنین ویژگی هایی نهادینه گردیده است اما رییس :
در اندیشه تورکی اسلامی فارابی رییس مدینه و جامعه تورکی اسلامی باید شش ویژگی داشته باشد تا بتواند جامعه را قیادت کند:
1. حکمت: رییس باید حکیم باشد یعنی، قاعده های محکم که منبعث از تجربه های گذشتگان است و آزمون و خطا را پس داده است بداند.
2. عالم: رییس باید دانا و آگاه به توره، رسوم و یاساها و قوانین بوده و کاملا نسبت بدان ها آگاهی و اشراف داشته باشد.
3. عدالت گستر بوده ودر این خصوص دارای استنباطی قوی باشد یک مطلب را خوب و سریع دریافت کند و جا بر پای بزرگان پیشین نهد.
4. روند و رفتارش زیبا و پسندیده باشد مصلحت و منفعت قوم را زودتر از همه درک کند و تدبیر نماید.
5. صاحب بیانی قوی و خطابه ای آتشین باشد دل ها را برباید واجد و حاوی شخصیتی کاریزماتیک باشد .
6. جسور و شجاع و نترس باشد فرماندهی قوا را داشته باشد.
اینها ویژگی های رییس در اندیشه فارابی است کسی که بعنوان نخستین فیلسوف مسلمان تورک ایده مدینه فاضله را درانداخته و برای آینده و چشم انداز تورک مسلمان در برپایی و یافتن قیزیل آلما، پایه ها و مایه های معرفتی بنیان نهاده است از فارابی بیشتر باید شنید.
دکتر عبدالغفار بدیع
