بهطور کلی دو نوع مخاطب در برابر محتوا داریم: مخاطب منفعل و مخاطب فعال؛ مخاطبِ منفعل، زودباور و سادهاندیش است و سریع در برابر محتوا تسلیم میشود اما مخاطب فعال به هر نوع محتوایی نگاه انتقادی دارد و آن را از زوایای مختلف بررسی میکند. برای اینکه مخاطب فعالی باشیم، باید جنس محتوا را بشناسیم.
غالب محتواهایی که در رسانههای اجتماعی مثل اینستاگرام، فیسبوک، یوتیوب و تلگرام منتشر میشود در چند دسته کلی جای میگیرند: محتوای سرگرمکننده، اطلاعدهنده، خبری، تبلیغاتی، شخصی؛ محتوای سرگرمکننده علیالظاهر هیچ پیام مفیدی را به شما منتقل نمیکند اما موجب کسب لذت معنوی میشود. محتوای اطلاعدهنده، مطالبی علمی یا نیمهعلمی است که صرفا برای آگاهیبخشی به مخاطب تولید میشود. محتوای خبری هم اغلب برای این تولید میشود که مخاطب را در جریان وقایع مختلف قرار دهد. محتوای شخصی هم در رسانههای اجتماعی، مربوط به خود کاربران است که جهت برقراری ارتباط با دیگران تولید میشود. اما خطرناکترین نوع محتوا، محتوای تبلیغاتی است که میتواند در لباس همه محتواهای ذکرشده ظاهر شود.
محتوای تبلیغاتی میتواند در قالب محتوای سرگرمکننده، باعث ترویج مصرفگرایی باشد یا در قالب محتوای اطلاعدهنده، کالایی را به شما معرفی میکند یا در لباس محتوای خبری ظاهر شده و یک ایدئولوژی، فرد یا کالایی را به شما معرفی کند. بنابراین نسبت به محتوای تبلیغاتی باید حساسیت بیشتری داشت؛ گاهی در قالب یک خبر، میتوان نوعی از ایدئولوژی را تبلیغ کرد که در اصطلاح سیاسی به آن پروپاگاندا میگویند و در این خصوص بیشتر خواهم نوشت.
بهطور خلاصه، در مواجهه با انواع محتوا، همواره یک عینک انتقادی داشته باشید و یک محتوا را از چندین فیلتر بگذرانید و آن را با ترازوی منطق بسنجید تا فریب شیادان رسانهای را نخورید.