نقش منطقه قره باغ در تاریخ و فرهنگ آذربایجان/دکتر توحید ملک زاده
قره باغ منطقه ای با طبیعت زیبا، آبهای خروشان، جنگلهای پربار، فرهنگ پرور و موثر در درون آذربایجان نه تنها با موسیقی اش بلکه با شاعران، نویسندگان و صنایع دستیش ( فرش قره باغ) نیز مشهور است. قره باغ شیکسته سی یکی از موغامهای آذربایجانی است که حنجره هر کسی نمی تواند تاب این موسیقی را بیاورد و ناچار تسلیم صدای انگشت شمار اساتید موسیقی آذربایجان می شود. بخاطر این پیشینه قوی است که عزیر حاجی بیگوف اولین آهنگسازدنیای شرق و بنیانگذار موسیقی مدرن در آذربایجان و اوپراهای مشدی عیباد ( او اولماسین بو اولسون)، آرشین مال آلان و کوراوغلو از اهالی قره باغ می باشد.
قره باغ و مرکز آن شوشا، خواستگاه شاعران بزرگی همچون ملا پناه واقف، ملا ولی ودادی، میرزا حسن قره باغی ، قاسم بیگ ذاکر و خورشیدبانو ناتوان و شاید صدها ادیب و شاعر ترک می باشد که در تاریخ ادبیات آذربایجان جایگاه برجسته ای دارند.
درباره نمایشنامه نویسی و نویسنده رمان تاریخی ، قره باغ نماینده برجسته ای همچون یوسوف چمن زمینلی دارد که پس از گذشت قریب یکصد سال از تحریر آثارش هنوز از پویایی و بدیع بودنشان کم نشده است.
در دورهٔ صفویه منطقه وسیع قره‌باغ در اختیار یکی از شاخه‌های ایل قاجار بود که به صورت خان نشینی ادراه می شد. خان نشین قره باغ در دوران پناه خان و فرزندش ابراهیم خلیل خان در اوج قدرت بود. ابراهیم‌خلیل‌خان نه تنها بر قره‌باغ که بر ایروان، نخجوان و گنجه نیز حکم می راند. پس ازتصرف آذربایجان شمال ارس توسط روسها ، روسها برای توطئه های بعدی، اقدام به کوچاندن ارامنه از سایر مناطق به منطقه تحت تسلط خود شدند و مناطق مسلمان‌نشین ایروان و قره باغ را برای اسکان ارامنه تازه‌وارد در نظر گرفتند. پس از جنگ‌های عثمانی و روسیه ارامنه مناطق شرقی امپراطوری عثمانی که همراه روسها علیه عثمانیها وارد جنگ شده و پیروزیهایی بدست آورده بودند پس از عقب‌نشینی روسها مجبور مهاجرت به داخل مرزهای روسیه شده و در ترکیب جمعیتی خان‌نشین ایروان و قره باغ به حد چشمگیری ارامنه بیشتر شدند جنگ جهانی اول و همسویی ارامنه با دول مسیحی علیه عثمانی و ایران ( فجایع جیلولوق در اورمیه و سلماس و حملات آندرانیک به خوی) سبب شد تا ارامنه افراطی بتوانند در ایروان مسلمان نشین دولت ارمنستان تشکیل دهند و اعلام تشکیل این دولت همانا و ادعای ارضی علیه همسایگان همانا چرا که براساس هایدات ( ارمنستان بزرگ) نواحی قره باغ، غرب آذربایجان، شرق آناطولی بایستی جزو امپراطوری ارمنی باشد.
