به مناسبت سالروز درگذشت حبیب ساهر؛ زندگینامه پدر شعر نوی تورکی

حبیب ساهر در اردیبهشت ماه ۱۲۸۲ هجری شمسی در میانه به دنیاآمد و کودکی خردسال بود که همراه با پدر و مادرش به تبریز رفت. پدرش در روزهای پیروزی انقلاب مشروطیت، ناپدید شد و حبیب، ازهمان کودکی طعم یتیمی را چشید. دوران دبیرستان را با محمدحسین شهریار هم‌مدرسه شد و به گمان بسیاری، منظور شهریار از: «شهریارا بی حبیب خود نمی‌کردی سفر »، ساهر بوده‌است.

بعد از دوران دبیرستان و مراودت ادبی با شهریار، به استانبول رفت و از دانشگاه این شهر درسال ۱۳۰۴ در ۲۲ سالگی لیسانس جغرافیا گرفت و از آن پس دوران چهل ساله معلمی و آفرینش ادبی او آغاز شد. او در روستاها و شهرهای آذربایجان، قزوین و در واپسین سال‌ها در تهران معلمی کرد و تا اواسط دهه ۴۰ در این شغل باقی ماند.

ساهر، داستان‌نویس و شاعری توانا بود. از او آثاری به سه زبان تورکی، فارسی و فرانسوی منتشر شده‌است . هم‌زمان با تقی رفعت و قبل از ظهور نیما، ساهر شعر نو فارسی سرود و سبک جدیدی را در شعر تورکی بنیان گذاشت، و بدین‌گونه بود که عنوان « پدر شعر نوی تورکی ایران » درمورد او به کار رفت.

اکنون در دانشکده‌های ادبیات ترکیه و جمهوری آذربایجان، دانشجویان دوره‌های عالی ادبیات تورکی، برای فارغ التحصیل شدن، باید در کنار سایر دروس خود، درسی سه واحدی به نام ساهر شناسلیق ( ساهرشناسی ) را هم بگذرانند. ظرایف ادبی اشعار تورکی ساهر، همچون «حیدربابایا سلام » شهریار، آن چنان گسترده و غنی است، که تاکنون قریب ۶ موضوع پایان نامه دوره دکترا و کارشناسی ارشد را به خوداختصاص داده‌است.

حبیب ساهر در ۲۴ آذر ۱۳۶۴هجری شمسی، در تهران در گذشت. آرامگاه وی در بهشت زهرای تهران واقع شده‌است .

پدر شعر نو تورکی

عده‌ای، به حق « ساهر » را پدر ادبیات نوین تورکی آذربایجان و در ایران و همراه، همفکر و هم رای با « نیما » در پیدایش شعر نو فارسی دانسته اند. از اشعار ساهر، سپیدی، پیش از انتشار اشعار نیما در دست است. حتی، او اشعاری از شارل بودلر فرانسوی را به صورت سپید به فارسی ترجمه کرده که در سال های اول قرن حاضر ( ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ هجری شمسی ) در مطبوعات وقت به چاپ رسیده است البته این، به غیر از قطعه های منظوم و منثور بسیار زیبایی است که ساهر، از قرآن مجید به تورکی آذربایجانی بازگردانده است. در بین این قطعه های منظوم، علاوه بر اشعاری با قوافی و قواعد ویژه اشعار مشرق زمین ( هجا و عروض )، اشعاری سپید و نیمایی هم می توان یافت.

آثار و کتابنامه

الف ) آثار فارسی ( چاپ شده )

۱- شقایق ( مجموعه شعر نو و کهن ) ۱۳۲۲ – تبریز

۲- سایه‌ها ( مجموعه شعر نو و کهن ) ۱۳۲۴ – تبریز

۳- اشعار برگزیده ( مجموعه شعر ) ۱۳۲۶ – اردبیل

۴- افسانه شب ( مجموعه شعر ) ۱۳۲۵ – تبریز

۵- خوشه ها ( مجموعه شعر ) ۱۳۳۳ – قزوین

۶- جغرافیای ایالت خمسه، ۱۳۳۷ – قزوین ( اثر علمی – تحقیقی درباره جغرافیا )

۷- اساطیر ( مجموعه شعر ) ۱۳۴۵ – قزوین

۸- اشعار برگزیده ( مجموعه شعر ) ۱۳۴۷ – قزوین ( اشعار این مجموعه، با اشعار برگزیده‌ای که در سال ۱۳۲۶ در اردبیل منتشر شده، تفاوت دارد).

۹- کتاب شعر ساهر ( ۱ ) ۱۳۵۳ – انتشارات نبی تهران

۱۰- کتاب شعر ساهر ۲ – ۱۳۵۴ – انتشارات گوتنبرگ تهران

۱۱- میوه‌گس ( مجموعه حکایات و خاطرات ) ۱۳۵۴ – انتشارات گوتنبرگ تهران.

۱۲- ادبیات منظوم تورکی ( آنتالوژی، مشتمل بر شرح حال بیش از صد شاعر تورک اهل ترکیه، ۱۳۵۶ – انتشارات دنیای دانش تهران )

ب ) ‎ آثار تورکی

۱-     لیریک شعر ( مجموعه شعر )، قزوین، ۱۳۴۴

۲-     کؤشن ( مجموعه شعر )، تهران، ۱۳۵۸

۳-     سحر ایشیقلانیر ( مجموعه شعر ) تهران، ۱۳۵۸

۴-   سؤنمین گونشلر ( ترجمه هایی منتخب از آثار کلاسیک فارسی به تورکی )، تهران – ۱۳۶۱ ( مقدمه، حواشی و توضیحات این کتاب، توسط مرتضی مجدفر نوشته شده است. )

۵-     داغینیق خاطره لر ( مجموعه خاطرات )، تهران، ۱۳۶۱

*عمده آثار استاد ساهر، به تورکی است که در مطبوعات مختلف به چاپ رسیده است که از جمله آنها می توان به نشر بیش از ۲۰۰ شعر، مقاله، داستان و خاطره در نشریات تورکی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی همچون وارلقی، آزادلیق، یئنی یول، انقلاب یولوندا و … اشاره کرد.

ج ) ترجمه از آثار ایشان به فارسی ( چاپ شده )

۱-     منظومه فلکلوریک آرزی و قمبر، تهران ۱۳۵۵، نشر مازیار، ترجمه دکتر حسین محمدزاده صدیق.

۲-     چند شعر در آثار از شعرای آذربایجان، تهران، ۱۳۵۱

۳-   شش شعر با مقدمه ای تحت عنوان « نمونه هایی از شعر ساهر » تهران – مجله خوشه سال ۱۳۴۷، شماره ۲۴، ترجمه: دکتر حسین محمدزاده صدیق.

۴-     درس گلستان ( قصه )، تهران، ۱۳۵۸، از مجموعه هفت قصه ( شماره ۳ )، ترجمه: مرتصی مجدفر.

۵-     و …

د ) آثار چاپ نشده ( فارسی )

۱-     کتاب شعر ساهر ( ۳ )

۲-     ترجمه اشعار شارل بودلر فرانسوی به فارسی ( این اشعار، در دهه ۱۳۰۰ ۲۱ ۱۳۱۰ در برخی مطبوعات به چاپ رسیده است. )

۳-     و …

هـ ) آثار چاپ نشده ( تورکی )

۱-     قیزسسی، قیزیل سسی، قازان سسی، ‌رمان.

۲-     خاطره لر یا حیاتین یئددی بوروقلاری ( خاطره های یا هفت خوان حیات )

۳-     خاطره لر، باشاگلن چیکیلیر.

۴-     ترجمه از فرانسوی به تورکی ( مجموعه شعر )

۵-     مجموعه مقالات درباره ارتباط جغرافیا، ادبیات و هنر.

۶-     مجموعه نوشته های طنز آلود.

۷-     چهار مجموعه شعر آماده

منبع: یول پرس