پیچیدگی های مسائل و درگیری ها در منطقه غرب آسیا، با روی کار آمدن دونالد ترامپ، بیش از پیش افزایش یافته است. در این میان، پیش بینی ناپذیری دولت جدید آمریکا، امکان ابتکار عمل در سیاست خارجی را برای بسیاری از دولت ها و بویژه ایران سلب کرده است. حال این سوال مطرح است که دستگاه دیپلماسی ایران، چطور باید با این دولت نورسیده، عمل کند؟ «دیپلماسی ایرانی» پاسخ این سوال و سوالاتی دیگر را از محسن میردامادی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ششم که تحصیلکرده علوم سیاسی و روابط بین الملل در دانشگاه کمبریج است، جویا شده است.

بسیاری از منتقدان و حتی حامیان دولت، اتفاق نظر دارند که دولت بخش عمده ای از تلاش و توجه خود را در دو سال نخست فعالیت، بر مذاکرات هسته ای و دستیابی به برجام متمرکز کرد و این تمرکز، اسباب غفلت دولت از مسائل دیگر شد. شما چه موضعی در این باره دارید؟

به نظر من تا حدی این موضوع وجود دارد اما اینکه عدم موفقیت در ابعادی از مسائل داخلی، تماما به این دلیل باشد، چندان موافق نیستم. تحلیل آقای روحانی، در انتخابات 92 و بعد از تشکیل دولت، این بود که «ام المشاکل» کشور، بحث هسته ای است. ایشان ریشه بسیاری از مشکلات داخلی را هم در بحث هسته ای می دید. البته این نگاه، در ابعادی بجا و صحیح است. از یک طرف، ما در بحث هسته ای، مشکلی در سیاست خارجی داشتیم و تعارضی در صحنه بین المللی برای ما ایجاد کرده بودند و فشارهایی بر ما وجود داشت که در دولت آقای احمدی نژاد، توانسته بودند انزوایی را بر ما تحمیل کنند. از سوی دیگر و از نظر داخلی، آقای روحانی، ریشه بسیاری از مشکلات داخلی را هم در مساله هسته ای می دید. تعبیر ایشان در انتخابات که گفتند «ما می خواهیم سانتریفیوژ بچرخد، اما چرخ اقتصاد کشور هم بچرخد» بیانگر این مساله بود که مشکلات اقتصادی ما، ریشه در موضوع هسته ای دارد. به این دلیل، آقای روحانی گشایش بسیاری از مشکلات داخلی، بخصوص در حوزه اقتصاد را در دستیابی به توافق هسته ای می دید که نهایتا منجر به برجام شد. اما به دلیل اینکه اولویت برای آقای روحانی، حل مساله هسته ای بود، ابعادی مثل مسائل سیاست داخلی، اولویت بعدی را پیدا می کرد. نکته ای را در این میان باید مورد توجه قرار داد و آن اینکه در عرصه سیاست داخلی، مشکلات برای آقای روحانی، به مراتب از برجام بیشتر بوده و هست. در موضوع برجام، رمز موفقیت آقای روحانی این بود که توانست اجماعی را در داخل برای حل مشکل ایجاد کند. به این معنا که به نحوی این برنامه را دنبال کرد که رهبری هم موافقت داشته باشند و با موافقت رهبری، تقریبا اجماعی حاصل شد. اجماع، کلید موفقیت در حل مساله هسته ای بود. اگر اجماعی ایجاد نمی شد، قطعا برجامی در کار نبود. ضمن اینکه دیپلمات ها و کارگزارانی هم که انجام مذاکرات را بر عهده داشتند، کسانی بودند که به خوبی، قابلیت و پتانسیل این کار را داشتند و مذاکرات را به پیش برده و به سرانجام رساندند. شخص آقای روحانی، به دلیل سابقه ای که در بحث هسته ای، در زمان دولت آقای خاتمی داشت و آقای ظریف هم که از زبده ترین دیپلمات های ما محسوب می شوند، مجموعه ای را ایجاد کردند که به همراه اجماعی که حاصل شد، مذاکرات هسته ای را به سرانجامی موفق رساند. اما در موضوعات داخلی و مسائلی که مورد توجه مردم بوده و هست، چنین اجماعی حاصل نشد. اگر چنین اجماعی برای حل مسائل داخلی هم ایجاد می شد، یقینا موفقیت آن بیشتر از برجام بود. اجماع، شرط لازم در حل مشکلات کلان کشور است. در مجموع، می توان گفت که تیم آقای روحانی در سیاست خارجی، موفق بودند. در اقتصاد، نسبتا خوب عمل کردند، هرچند که تمام آنچه که می خواستند، حاصل نشده اما دستاوردهای دولت در مسائل سیاست داخلی، در رده سوم قرار می گیرد.

در مصاحبه ای گفته بودید که ترکیب «روحانی و ظریف» در مقابل «اوباما و کری» دوره ای استثنایی را ایجاد کرد. آیا برجام تنها میوه ای بود که می شد از این فرصت استثنایی برداشت کرد؟

بعد از پیشرفت برجام و روشن شدن این موضوع که از طریق دیپلماسی و مذاکراتی از این نوع، می توانیم مساله مهمی مثل مساله هسته ای را حل کنیم، ما حتما می توانستیم که دیپلماسی و مذاکره خود با آمریکا و دیگر قدرت ها را محدود به برجام و توافق هسته ای نکنیم و به حوزه های دیگر نیز وارد شویم. این اشتباه بود که پتانسیل و شرایطی که بوجود آمده بود را به برجام منحصر کردیم. حاکمیت به این جمع بندی نرسید که وارد عرصه های دیگر شود. ما حرف هایی در مباحثی مانند یمن، سوریه و بحرین داریم و طبیعی است که هر کشوری، حوزه نفوذی، فراتر از مرزهای خود تعریف کند و تلاش کند به میزانی که توان آن را دارد، در کشورهای دیگر در جهت منافع خود، تاثیرگذار باشد. ایران هم به عنوان مهم ترین کشور منطقه، در ارتباط با عراق و سوریه و سایر کشورها با شدت و ضعفی حرف برای گفتن دارد و منافع خود را دنبال می کند. روابط ما با عراق خوب است اما در مناطقی که دچار تعارض می شویم، مثل سوریه، از جمله حوزه هایی است که در سیاست خارجی و مذاکرات دیپلماتیک، می توان آن ها را دنبال کرد تا در جهت منافع خود از آن ها نتیجه بگیریم. این موضوع مکرر گفته شده که اساسا سیاست خارجی، منفصل از سیاست داخلی نیست. سیاست خارجی و دیپلماسی، زبان گویای مجموعه پتانسیل یک کشور است. اینکه ما در کشورهای دیگر صاحب نفوذ هستیم، برای ما پتانسیل ایجاد می کند که با این توانمندی، می توانیم در مذاکرات دیپلماتیک، چانه زنی کرده و امتیاز بگیریم. مشابه کاری که در مساله سوریه، در مذاکراتی که با محوریت روسیه تشکیل شد، شرکت می کنیم. اما ما می توانستیم به نحوی عمل کنیم که لازم نباشد ذیل روسیه عمل نماییم. در موضوع سوریه، بعد از برجام و بخصوص بعد از موفقیت هایی که در سوریه در مقابل داعش بدست آمد، موقعیتی داشتیم که می شد محفلی بین المللی، نظیر آنچه که در برجام ایجاد شد، تشکیل شود و در آنجا، ما یکی از ارکان جدی آن مجموعه باشیم، مذاکره کنیم و امتیاز بگیریم. در موضوع یمن نیز این مساله صادق است. بخشی از یمن، از ایران تاثیرپذیر است و این موضوع، انکارناپذیر است و نه کسی در داخل منکر این تاثیرگذاری است و نه در سطح بین المللی، قابل انکار است. این ویرانی و قحطی که در یمن ایجاد شده، فاجعه ای است که قطعا مطلوب نیست. مسائل این کشور می توانست یکی از موضوعاتی باشد که مورد مذاکره قرار بگیرد و ما هم نقشی جدی در آن داشته باشیم تا از وخیم شدن اوضاع جلوگیری شود. بعد از موفقیت برجام، ایران این پتانسیل را داشت که در چنین جایگاهی قرار بگیرد و کشورهای تاثیرگذار دیگر هم، جایگاه ایران را می پذیرفتند. وقتی ما از این فرصت استفاده نمی کنیم، نتیجه آن می شود که در این کشورها، هزینه می دهیم اما بهره ای نمی بریم. وقتی این فرصت را از خود دریغ می کنیم، دیگران هستند که سود می برند. به هر حال، فرصتی که بعد از برجام و وجهه خوبی که از ایران در مجامع بین المللی بدست آمد، این امکان را فراهم ساخت که وارد مسائل مزمن دیگری شویم و آن را به بحث بگذاریم. به نظر من، از حضور ایران هم استقبال می شد. اما فرصتی بود که از دست دادیم و با تیم جدیدی که در آمریکا روی کار آمده، کار مشکل تر خواهد شد.

بیشتر بخوانید

جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان باید با توجه به اشتراکات متعدد فرهنگی، تاریخی، مذهبی و جغرافیایی بهترین رابطه را در منطقه داشته باشند، اما متاسفانه در طول تاریخ حدود 25 ساله، بعد از فروپاشی شاهد بیشترین نشیب و فراز بودیم که البته نشیب ­ها بیشتر از فرازها بوده است. قصد دارم ابتدا با طرح اهمیت دو کشور برای یکدیگر به این پرسش پاسخ دهم که چرا روابط دچار مشکل شد و چه باید کرد که گذشته تکرار نشود؟ جمهوری آذربایجان مهمترین کشور قفقاز هم به لحاظ جمعیت، هم وسعت، هم ظرفیت­ های اقتصادی، انرژی، و هم به دلیل موقعیت ترانزیتی خیلی خاص و همچنین به دلیل درآمدهایش است. وجود دریای خزر از یک سو و رودخانه ارس در طرف دیگر و همجواری جمهوری آذربایجان با 4 استان ایران، از طریق مرزهای زمینی_ با دو استان از طریق دریا و یک استان به لحاظ زبان_ اهمیت ویژه ­ای به خصوص در ارتباط با جمعیت آذری­ زبان ما ایجاد می­ کند؛ به لحاظ تجانس جمعیتی، قومی و فرهنگی نیز در واقع مهمترین همسایۀ شمالی ما تلقی می­ شود.

آذربایجان حلقه اتصال جهان اسلام و جهان مسیحیت بوده و در بین گرجستان و ایران قرار گرفته است. یک کشور اسلامی و دومین کشور شیعه جهان است. از این منظر اهمیت بسیار مهمی دارد. از سوی دیگر ایران برای جمهوری آذربایجان به دلیل بحث ترانزیتی و تلاش آذربایجان برای اتصال به آب­ های گرم خلیج ­فارس و دریای عمان و به دلیل این که ارتباط زمینی با نخجوان ندارد و مجبور است از خاک ایران بگذارد، بسیار مهم است. زیرا اگر  این مرز از دست برود و بسته شود خسارات زیادی متوجه آذربایجان خواهد شد. به دلیل مشکلات ناشی از قره­باغ، مسیرهای ارتباطی قبلی دوران شوروی که خط ­آهن ایروان به باکو بود، الآن وجود ندارد و به همین دلیل نیاز این کشور به ایران بسیار زیاد شده است. بازار آذربایجان در بین کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز مهمترین بازار است و تاکنون بالاترین صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای آسیای مرکزی به قفقاز و آذربایجان بوده و همواره هم تراز مثبت بوده است. یعنی ایران صادرات بیشتری داشته است. در حوزه­ های انرژی چه در دریا و چه به صورت برق در ارس، با توجه به نیروگاه­ هایی که وجود دارد، اهمیت دو کشور برای همدیگر محرز است.

اما باوجود اهمیت طرفین برای همدیگر، این سوال باز مطرح می شود که چرا روابط به خصوص در اوایل دچار نشیب شد؟ بعد از فروپاشی شوری، ایازنیازی اوغلو مُطَلِب اف، اولین رئیس­ جمهور آذربایجان شد. او کمتر از یک سال رئیس­ جمهور بود و به دلیل بحران خوجالی و اتهامی که به او زدند، برکنار شد. سپس خلقی­ ها که افراد متمایل به پان­ آذریست بودند و ادعای ارضی نسبت به ایران داشتند، روی کار آمدند و ایلچی­ بیگ، دومین رئیس­­ جمهور شد. او دیدگاه­ های تند پان­ آذریستی داشت. معتقد بود آذربایجان مستقل نمی­­ شود مگر این که تبریز پایتخت این کشور باشد. در حالی که در آن زمان آذربایجان درگیر جنگ با ارمنستان و در واقع اولویت اول آذربایجان مساله قره­ باغ و ارمنستان بود. ایلچی­ بیگ دائم می گفت که من خواب خوی و مرند را دیدم، و همیشه این آرزو را مطرح می­ کرد که بتواند این وضعیت را، یعنی ادعای ارضی خود را به سامان برساند.

در این مقطع پان­ آذریست­ ها هم توجه زیادی به ایران کردند. فعالیت­ های متعددی را انجام دادند و به این دلیل نگاه ایران به جمهوری آذربایجان در آن منطقه، یک نگاه تهدیدمحور شد. یعنی نگاه ایران به آذربایجان به دلیل سیاست های خاص ایلچی بیگ امنیتی و موجب دور شدن دو کشور از یکدیگر شد. از سوی دیگر نگاه آذربایجان به ایران نیز تهدید محور شد. تفاوت نگاه دو کشور به مذهب، علت این مساله است. ایران و آذربایجان هر دو کشور شیعی ولی با تفاوت هایی هستند. ایران یک کشور انقلابی، حضور مردمی و در یک پروسه شاید 15،16 ساله با شاه و رژیم قبلی مبارزه کرد و با توجه به اعتقاد خودش انقلاب اسلامی را ایجاد کرد. بنابراین خودش را موظف می­ دید از این انقلاب پاسداری و دستاوردهایش را حفظ کند، اما در آذربایجان این گونه نبود. در آذربایجان به دلیل قوانین و مقرارت حقوقی که منجر به فروپاشی شوروی و ایجاد استقلال جمهوری­ ها شد، همان مقاماتی که روز قبل در شوروی بودند، روز بعد همان ها مقامات جمهوری آذربایجان شدند. همان مردمی که همان روز قبل با همان دیدگا­ه­ های لائیک و غیردینی خودشان حضور داشتند، مجدداً روز بعد به عنوان مردم یک کشور مستقل معرفی شدند.

بیشتر بخوانید

غلامرضا کیامهر: دیوار بخش‌خصوصی در مملکت ما همیشه کوتاه بوده و شواهد و قرائن هم متاسفانه نشان می‌دهد که چه‌بسا این دیوار برای همیشه کوتاه خواهد ماند. بهتر بگوییم بخش‌خصوصی در کشور ما حکم مرغ را دارد که هم در عزا آن را می‌خورند و هم در عروسی؛ وقتی پای پرداخت مالیات به میان می‌آید این بخش‌خصوصی است که باید اول هر سال با احساس ترس و لرز از آینده‌ای که انتظارش را می‌کشد خدمت ممیزان محترم مالیاتی شرف حضور پیدا کند و مالیات کامل 12 ماه سال را حتی اگر فقط هشت ماه آن را مشغول کسب‌وکار بوده، دودستی بپردازد و تازه اگر مبلغ مالیات پرداختی مورد تایید ممیزان محترم قرار نگیرد، کفش و کلاه آهنی بپوشد و برای اثبات حقانیت خود ماه‌ها در ادارات سازمان امور مالیاتی سرگردان شود، انواع تحقیرها و نیش‌زبان‌ها را به جان بخرد و دست آخر هم سر و کارش به شوراهای حل اختلاف مالیاتی بیفتد؛ جایی که بنا به تجربه هیچ گوش شنوایی برای شنیدن صدایش وجود ندارد چون اساس کار ممیزان و شوراهای حل اختلاف مالیاتی بر این است که همه مودیان درباره میزان درآمد یک‌ساله خود دروغ می‌گویند و قصد فرار از پرداخت مالیات حقه دولت را دارند و آنها موظفند اجازه ندهند مودیان مالیاتی یعنی همان کسانی که در ادبیات اجتماعی از آنها با عناوینی چون کارفرما، کارآفرین، فعال اقتصادی، ثروت‌آفرین، صنعتگر و تولیدکننده نام برده می‌شود به راحتی از توری که برایشان تنیده‌اند عبور کنند و به کسب‌وکار خود و به تولید ثروت برای اقتصاد مملکت بپردازند. زمانی هم که نوبت به تامین اجتماعی می‌رسد باز این کارفرما، کارآفرین و فعال اقتصادی بخش‌خصوصی است که چون دیوارش کوتاه است باید برخلاف کارفرمایان بخش دولتی، هر آنچه را که قانون کار و تامین اجتماعی برایش تعیین کرده، مو به مو اجرا کند. حق بیمه کارمندان و کارگرانش را حتی برای روزهایی که جزو تعطیلات رسمی محسوب می‌شود و کسب‌وکارش به کلی تعطیل بوده و دیناری درآمد نداشته است، بدون یک روز تاخیر به صندوق تامین اجتماعی واریز کند. حتی برخلاف همان قانون کار بابت کمک غیرنقدی هم که در تعیین میزان آن کمترین نقشی ندارد حق بیمه به تامین اجتماعی بپردازد و تازه همیشه هم دلشوره داشته باشد تا مبادا بازرسان محترم تامین اجتماعی در بازرسی‌های سرزده خود از یک‌جای کارگاه و کارخانه‌اش ایراد بگیرند و با جریمه‌های سنگین او را داغ و درفش کنند یا به دلایل واهی سروکارش به دادگاه قانون کار بیفتد. کوتاهی دیوار کارفرما و کارآفرین بخش‌خصوصی به همین‌جا ختم نمی‌شود. در ارتباط با پرداخت عیدی و پاداش آخر سال هم دیوار بخش‌خصوصی در مقایسه با دولتی‌ها کوتاه است. در حالی که همه‌ساله میزان عیدی کارمندان دولت از حداقل حقوق و دستمزد قانون کار هم به مراتب کمتر است اما بخش‌خصوصی به دستور دولت باید معادل سه برابر حقوق ماهانه به کارمندان و کارگران خود عیدی و پاداش آخر سال بپردازد و هیچ‌کس هم نمی‌پرسد که حتی در شرایط رونق اقتصادی که فعلا چند سالی است هیچ اثری از آن نیست، بخش‌خصوصی این مبالغ سنگین را باید از کجا تامین کند.
کدام عدالت و منطق و انصاف می‌گوید که یک کارفرمای بخش‌خصوصی که کسب‌وکارش به موجب تقویم رسمی مملکت حداقل دو ماه در سال تعطیل است، باید در آخر هر سال به خاطر 10 ماه کار و کسب درآمد، معادل 15 ماه به پرسنل خود عیدی و پاداش بپردازد. آنها که بی‌اعتنا به مشکلات بی‌شمار بخش‌خصوصی پشت درهای بسته می‌نشینند و درباره میزان عیدی و پاداش و حقوق و دستمزد کارگران تصمیم می‌گیرند هرگز به آخر و عاقبت کار خود که چیزی جز از پا درآمدن کارفرمایان و کارآفرینان بخش‌خصوصی نخواهد بود، می‌اندیشند یا تنها به فکر کسب محبوبیت کاذب از جیب بخش‌خصوصی هستند؟ حتی اگر قرار باشد فرض را بر آن بگیریم که تصمیم‌گیرندگان درباره میزان عیدی و پاداش آخر سال کارگران حسن‌نیت دارند و می‌خواهند با این تصمیم‌ها قدرت خرید و سطح رفاه نیروی کار را در شب عید افزایش دهند، بسیار خوب اما چرا از دولت نمی‌خواهند این اضافه‌پرداختی‌های سنگین و کمرشکن را راسا برعهده بگیرد و اجازه دهد کارفرما و کارآفرین بخش‌خصوصی معادل همان یک ماه حقوق را به‌عنوان عیدی و پاداش آخر سال به کارگران و کارمندان خود بپردازد.

در عالم سیاست دسته بندی های متعددی وجود دارد، اما شاید دوگانه های ویلفرد پاره تو اندیشمند ایتالیایی کمتر شنیده شده باشد. پاره تو سیاستمداران را به دو گروه «شیرها» و «روباه ها» تقسیم می کند. بر اساس مبنایی که او در نظریه جامعه شناسی خود دارد، هر یک از این دو گروه را با یکی از غرایز اصلی وجود آدمی مرتبط می سازد: در وجود شیرها «غریزه بقا و تداوم و بر اساس قدرت زور» برجسته است، حال آنکه روباه ها بیشتر با «غریزه ابداع و اندیشه» معرفی می شوند.

سیاستمداران شیر صفت آن هایی هستند که با تأکید بر تداوم و استمرار ارزش ها، مصالح عمومی و منافع جمعی، متهورانه و سرسختانه از مرزهای ان حراست می کنند، به عبارتی دیگر بر نقش سخت افزاری قدرت تأکیددارند. در مقابل، روباه صفتان کار ویژه اصلی خود را در خلاقیت و ابداع اندیشه ها و راه های جدید برای حل مسائل و مشکلات می بینند. آن ها اهل معامله، مذاکره و توافق در جهت پدید آوردن راه حل گره های کور هستند، به عبارتی دیگر بر نقش نرم افزاری قدرت تأکیددارند. پاره تو بر آن است که کار سیاست توسط یکی از این دودسته به تنهایی راست نمی آید. درواقع وصول به وضع مطلوب در حوزه سیاست از طریق ایجاد نوعی تلفیق و تعادل میان شیرها و روباه ها پدید می آید.

از این مقدمه به این سو می رویم که اکنون با روی کار آمدن دولت محافظه کار و جنگ طلب در امریکا سیاست ایران در برخورد با آن باید چگونه باشد. آیا فقط شیر بودن کافی است و یا اینکه روباه بودن کفایت می نماید. نویسنده معتقد است مخلوط و یا اشتراکی از هر دو برای حفظ منافع ملی کشور در مقابل خطر آنان ضرورت دارد. در این مقاله سعی می شود با توجه به شرایط موجود و آنچه در شرف وقوع است، یک ارزیابی مشروط از آینده رابطه ایران و امریکا در دوره آقای ترامپ به دست داده شود.

 ریشه های منازعه بین ایران و امریکا

رابطه جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا، از ابتدای انقلاب اسلامی یکی از مهم ترین موضوعات در عالم سیاست بین الملل بوده است. کشمکش و تضاد مهم ترین ویژگی این رابطه بوده است که در دوران مختلف از حیات جمهوری اسلامی ایران وجود داشته است. پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ ساختار دوقطبی نظام بین الملل را که تا آن زمان مبتنی بر دو ایدئولوژی کمونیسم به رهبری شوروی و کاپیتالیسم به رهبری امریکا بود را به چالش کشید و با قرائت شکل جدیدی از اسلام، شکل سومی از ایدئولوژی را وارد ساختار نظام بین الملل نمود. انقلاب اسلامی ایران با توجه به همین خصوصیت ایدئولوژیک آن، خارج از اراده بین المللی تولد یافت و با هویت اسلامی خود، به عنوان یک انقلاب معترض و با شعار نه شرقی و نه غربی رویکرد خاصی را در پیش گرفت و در سیاست خارجی و رویکرد منطقه ای و بین المللی اش، به عنوان یک نظام معترض و تجدیدنظرطلب نسبت به نظام جهانی و منطقه ای، وارد عرصه دیپلماتیک جهان شد. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، امریکا نه تنها بزرگ ترین حامی خود در منطقه را از دست داد، بلکه ازاین پس با موجی از تفکرات و شعارهای ضدآمریکایی مواجه شد. در مقابل هم امریکا از هیچ گونه تلاشی برای مخالفت با ساختار نظام سیاسی در ایران دریغ نکرده است. اکنون باگذشت نزدیک به چهار دهه از عمر نظام اسلامی ایران اندک امیدواری برای بهبود روابط دو کشور که در جریان مذاکرات برجام و دیدار با مقامات دولت سابق امریکا به وجود آمده بود، باروی کار آمدن دولت جدید دونالد ترامپ در امریکا رنگ باخته است. در زیر به موانع داخلی و خارجی در برقراری رابطه بین دو کشور اشاره می شود.

۱. یکی از موانع اصلی در روابط بین دو کشور، تضادهای عمیق گفتمانی میان این دو کشور است، هر یک از این دو کشور این رفتار را در چهارچوب ایدئولوژی و ماهیت حکومت خود قرار داده است. لذا مادامی که هر یک از طرفین، تغییر رفتار خود را به منزله تحول در ایدئولوژی و ماهیت خود می داند، رابطه این دو کشور به حالت عادی بر نخواهد گشت.

۲. یکی دیگر از موانع، مربوط به مشکلات ماهوی و مبنایی جمهوری اسلامی ایران با رژیم اسرائیل است. ایران با توجه به تعلقات، شعارها و اهدافی که دارد نمی تواند موجودیت اسرائیل را بپذیرد. از سوی دیگر متقابلاً یکی از مهم ترین فاکتورها در روابط ایران و امریکا برای طرف آمریکایی، این است که دست کم از تعهد ایران به خودداری از هرگونه اقدام علیه رژیم اسرائیل مطمئن شود. امروزه عمده ترین اتهام امریکا مانند نگرانی از آزمایش های موشکی ایران و حمایت از تروریسم به گونه ای با موضوع امنیت اسرائیل در پیوند است. از سوی دیگر لابی صهیونیسم بانفوذی که در بین دولتمردان و سناتورها و رسانه های امریکا دارد، تلاش می کنند جمهوری اسلامی ایران را بزرگ ترین تهدید برای امنیت اسرائیل جلوه دهد و در راستای کاهش نفوذ ایران در منطقه، تمام تلاش خود را برای تأثیرگذاری بر سیاست های خاورمیانه ای امریکا علیه ایران بکار می برند که یکی از نمونه های اخیر آن تمدید تحریم های ده ساله امریکا علیه ایران بود.

بیشتر بخوانید

«منصفانه» بودن واژه جالبی است و نقد منصفانه یعنی هدف شما حمله  کردن، کوبیدن، گرفتن نقطه ضعف و اینکه بگوییم این دولت برای جرز دیوار خوب است، نیست. متاسفانه من صدا و سیما را به هیچ وجه در قبال دولت روحانی منصف نمی‌بینم و بیشتر فکر می‌کنم صداوسیما در رابطه با دولت روحانی مانند ارگانی اپوزوسیون عمل می‌کند.

صدا و سیما؛ اپوزوسیون روحانی
صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، در پاسخ به این پرسش فرارو که رفتار صدا و سیما در قبال دولت را چگونه ارزیابی می‌کند؟ گفت: من همواره منتقد دولت بوده‌ام و در بخش‌های اجتماعی، فرهنگی و حقوق شهروندی نقدهایی بر عملکرد دولت وارد کرده و البته در سیاست خارجی به شدت از دولت دفاع کرده‌ام، اما با وجود نقدهایی که به دولت داشته‌ام، هیچ کس نمی‌تواند بگوید صادق زیباکلام در انتقاد و مخالفت‌هایش آدم غیرمنصفی است، چون جانب انصاف را رعایت کردم.

وی افزود: من این نقد را وارد می‌دانم که برای مثال رکود و بیکاری در بخش اقتصاد ادامه دارد، اما در ادامه می‌گویم مگر چقدر از اقتصاد دست روحانی بوده و یا در چه شرایطی روحانی دولت را گرفته است و در این صورت نمی‌توان گفت من به دولت ضربه می‌زنم. وقتی ناکارآمدی‌ها و مشکلات را می‌بینیم و بیان می‌کنم، بخشی از علل را هم می‌گویم.

زیباکلام با بیان اینکه صدا و سیما نمی‌تواند بگوید در خصوص دولت روحانی منصفانه عمل می‌کند، گفت: «منصفانه» بودن واژه جالبی است و نقد منصفانه یعنی هدف شما حمله  کردن، کوبیدن، گرفتن نقطه ضعف و اینکه بگوییم این دولت برای جرز دیوار خوب است، نیست. متاسفانه من صدا و سیما را به هیچ وجه در قبال دولت روحانی منصف نمی‌بینم و بیشتر فکر می‌کنم صداوسیما در رابطه با دولت روحانی مانند ارگانی اپوزوسیون عمل می‌کند.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران تصریح کرد: در برخی از کشورهای توسعه‌یافته از جمله انگلستان یک دولت سایه وجود دارد، مثلا در انگلستان یک دولت سایه وجود دارد که متعلق به حزب کارگر است و هر کاری که «ترزا می» می‌کند، این‌ها مخالفت می‌کنند و صدا و سیمای ما نیز بیشتر در قامت اپوزوسیون ظاهر شده است.

وی با بیان اینکه رفتار اصو‌ل‌گرایان مقابل دولت قابل درک است، گفت: آنها فقط باید حمله بکنند و من نمی‌گویم آنها غیر منصف هستند، زیرا کار آنها همین است و آنها باید نقد کنند، همین طور آنها اگر در قدرت باشند، منتقدان‌شان باید از آنها انتقادات کنند، اما قرار نیست صدا و سیما نقش دولت سایه را بازی کند.

بیشتر بخوانید

کمتر از سه ماه مانده به انتخابات رياست‌جمهوري، همچنان راهبرد نهايي اصلاح‌طلبان و اصول‌گرايان مشخص نيست. اگرچه فعالان سياسي ارشد اصلاح‌طلب از مدت‌ها پيش بارها اعلام کرده‌اند که از روحاني حمايت خواهند کرد و گرچه به گفته حسينعلي اميري معاون پارلمانی ریاست‌جمهوری «روحانی براي شرکت در انتخابات به جمع‌بندي رسيده است» اما به نظر مي‌رسد در اظهارنظرهاي چند روز گذشته اعضاي شوراي‌عالي سياست‌گذاري اصلاح‌طلبان، نوعي تناقض وجود دارد.
از‌يک‌سو، سيدحسين مرعشي، سخنگوي حزب کارگزاران سازندگي در گفت‌وگو با ايسنا از «نامزد در سايه» مي‌گويد و اين راهبرد را منتسب به مرحوم هاشمي‌رفسنجاني مي‌کند و از‌سوي‌ديگر، محمدرضا عارف، رئيس شوراي‌عالي سياست‌گذاري، روز گذشته در گفت‌وگو با ايسنا از «راهبرد کانديدای واحد» مي‌گويد. اين ابهام البته در سمت اصول‌گرايان نمود بيشتري دارد؛ چه اينکه زماني از نامزد واحد حمايت مي‌کنند و زمان ديگر از اعزام يک «لشکر 50 نفره». آيا وراي اينکه اصلاح‌طلبان و اصول‌گرايان چه کساني را روانه انتخابات رياست‌جمهوري مي‌کنند، راهبرد آنها «در ابهام نگه‌داشتن طرف مقابل تا دقيقه 90» است؟
اصلاح‌طلبان چه گزينه‌هايي دارند؟
از زماني که بحث‌هاي انتخابات رياست‌جمهوري داغ شد، اصلاح‌طلبان گرچه بر اين نکته اصرار کردند که نامزد نهايي آنها (نامزد نهايي در روز رأي‌گيري) روحاني است و تمام قد از او حمايت خواهند کرد اما براي چنين رخدادي، دو تاکتيک متفاوت پيشنهاد مي‌کنند. از‌سويي جرياني به رهبري فعالان ارشد حزب کارگزاران از اين سناريو دفاع مي‌کنند که لازم است نامزد يا نامزدهايي در کنار روحاني و با قراري از پيش تعيين‌شده ثبت‌نام کنند و در دقيقه 90 به نفع روحاني کنار بروند و در روز رأي‌گيري، اين تنها روحاني باشد که نماينده بلوک حاميان دولت (اصلاح‌طلبان/ اصول‌گرايان) است. کرباسچي، دبيرکل حزب کارگزاران سازندگي  در گفت‌وگو با خبرآنلاین مي‌گويد: «به نظر حرف زدن از یک نامزد پوششی چندان هم غیرعاقلانه نیست. روحانی اگر در انتخابات حضور داشته باشد و در رقابت انتخاباتی باشد قطعا هیچ کاندیدای اصلاح‌طلب یا معتدلی با او رقابت نخواهد کرد. اما بالاخره نمی‌شود در مورد وضعیت انسان‌ها به صورت قطعی سخن گفت. شاید خدای نکرده کسالتی يا اتفاقي برای روحانی پیش آمد، باید نامزد پوششی وجود داشته باشد. این موضوع نه یک بلوف است و نه اینکه بخواهند کسی را بترسانند یا امیدوار کنند.» البته آن‌چنان که از گفته کرباسچي برمی‌آید، اين تاکتيک در واکنش به زمزمه‌ها و گمانه‌هايي بود که از «امکان» رد‌صلاحيت رئيس‌جمهوري مستقر مي‌گفتند و نيز با عبرت‌گيري از انتخابات سال 92 و رد صلاحيت هاشمي؛ گرچه موافقان اين تاکتيک بر اين نظرند که چنين کاري در واکنش به رفتار اصول‌گرايان طراحي شده است. به اعتقاد اين عده، اصول‌گرايان قصد دارند با اعزام «لشکري 50 نفره»، روحاني را در مناظره‌هاي انتخاباتي به چالش بکشند و بنابراين، لازم است نامزدهاي وجود داشته باشد که از او حمايت کنند و هجمه‌ها عليه او را خنثي کنند.
برخي تحليلگران اصلاح‌طلب، البته چنين نظري را به چالش مي‌کشند؛ ازجمله عباس عبدي که معتقد است «اگر روحاني بداند که رد صلاحيت مي‌شود، اساسا نامزد نمي‌شود.» صادق زيباکلام نيز در اين رابطه مي‌گويد: «صحبت از از رد صلاحيت روحاني، اتفاقا فضا را براي رد صلاحيت او آماده مي‌کند.» او معتقد است که فقط بايد از روحاني حمايت کرد؛ همين انتقاد اين دسته تحليلگران بوده است که اکنون حتي کساني که از چنين راهبردي سخن به ميان مي‌آورند، سعي مي‌کنند چندان موضوع «رد صلاحيت» را برجسته نکنند و بر اهداف ديگري اصرار بورزند.
برخي ديگر از تحليلگران اما پيش فرض دوم چنين طرحي را به چالش کشيده‌اند، ازجمله اسماعيل شجاعي که در گفت‌وگو با «وقايع‌اتفاقيه» مي‌گويد: «اگر چنين رفتاري براي حمايت از روحاني در مناظره‌هاست، روحاني ثابت کرده است که در سخنوري و حاضرجوابي، آن ميزان مهارت دارد که بتواند از خودش در مناظره‌ها در مقابل نامزدهاي اصول‌گرا حمايت کند.» برخی فعالان سیاسی اصلاح طلب نیز چنین ایده ای را به چالش کشیده اند. بیشتر بخوانید