آشنایی با عظیم عظیم‌زاده و بررسی هشت کاریکاتور مشهور از وی:
بی‌شک نقش روزنامهٔ ملانصرالدین در انقلاب مشروطه و بیداری مردم، بی‌بدیل است. یکی از جهاتِ بلندآوازگی روزنامهٔ ملانصرالدین، به سبب کاریکاتورهایی هست که توسط عظیم‌زاده و سایر دوستانش خلق می‌شده است.
عظیم عظیم‌زاده در سال ۱۸۸۰ میلادی و در نووخانی باکو پای به جهان گذاشته است. برخلاف میل پدر، تحصیلات ابتدایی خودش را در مکتب تاتارستان به کمال رسانده بود. وی از مکتب مینیاتور تبریز، در خلق آثار خود بهره‌های فراوانی برده است. بیشتر آثار مشهورش در روزنامهٔ ملانصرالدین چاپ شده است اما همکاریهایی با سایر نشریات از قبیل «بارابان»، «زنبور»، «طوطی» و… داشته است.
عظیم‌زاده در خلق آثار خود، بیشتر به مسائلی مانند تضادهای اجتماعی، خرافات، تاجران دین و حقوق زنان و معیشت مردم نظر افکنده است.
ایللوستراسیاهای عظیم‌زاده در کتاب «هوپ‌هوپ‌نامه»، موجب افزایش شهرت وی در آن زمان شد. همچنین با این ایللوستراسیاها، میتوان گفت که عظیم‌زاده بنیانگذار هنر گرافیک در بخش کتاب می‌باشد. در سال ۱۹۴۰. م اولین گالری هنری خود را در باکو برگزار کرده و بازدیدکنندگان بیش از هزار و دویست اثر وی را مشاهده کرده بودند. امروزه بیشتر آثارش در بزرگترین موزه‌های هنری دنیا نگهداری میشود. سه سال بعد از این نمایشگاه، چشمان خود را برای همیشه بر این دنیا می‌بندد. دانشگاه هنر باکو و البته یکی از خیابانهایش بنام عظیم‌زاده مزیّن شده است. همچنین خانهٔ شخصی این هنرمند، امروزه به موزه تبدیل شده است.
به غیر از تصویر خود هنرمند و جلد کتاب، به ۸ اثر وی از کتاب هوپ- هوپ‌نامه نظر بیفکنیم:
تصویر ۱: عکس عظیم عظیم‌زاده
تصویر ۲: جلد کتاب هوپ- هوپ‌نامه که به همت «بوللورنیسه خانیم» (به فارسی بلور نِسا گویند- وی همسر میرزاعلی‌اکبر صابر می‌باشد.) به چاپ رسیده است و آثار گرافیکی‌ِ این چاپ مربوط به مرحوم عظیم‌زاده می‌باشد.
تصویر ۳: با شعرِ:
«اشهد بالله العلی العظیم،
صاحب ایمانم آ شیروانلی‌لار،
یوخ یئنی بیر دینه یقینیم منیم،
قائل قرآنم آ شیروانلی‌لار» مزیّن شده است که اشاره به تکفیرِ مرحوم میرزاعلی‌اکبر صابر توسط اهالی شیروان دارد. در بند دیگری صابر میگوید:
شیعه‌یم امّا نه بو اشکالدن
سنّی‌‌یم امّا نه بو امثالدن
صوفی‌‌یم امّا نه بو ابدالدن
حق سئون انسانم آ شیروانلی‌لار!
امّت مرحومه و مغفور ایله
امْرده‌‌یم طاعتِ مذبور ایله
کفریمه حکم ائیلَمه‌یین زور ایله
کهنه مسلمانم آ شیروانلی‌لار!
تصویر ۴:
اشاره به خوابِ شیخ دارد و در زیرش بیتِ «اعتقادنجه یاتار یاتماز قوجار غلمان‌لاری/ اول سببدندر نماز اوستنده ده یاتماق دیله‌ر» نوشته شده است.
تصویر ۵: قوجه‌لر (قوجالار) مارشینه (مارشینا) دایر.
تصویر ۶: در زیر تصویر بیتی از شعر اردبیل صابر هست که گوید: «ائو مادام، منزل مادام، بالقون (بالکون) مادام، بولوار مادام/ مختصر عقلیم چاشوب ای داد بیداد اردبیل».
تصویر ۷: اشاره به شعر مشهور صابر که برای خواب ملّت «لای- لای» میگوید:
«امّا ائله برک یوخلا کی حتّی گئت اؤزوندن
آفاقی توتان شور و قیامتدن آییلما
لای‌لای بالا لای‌لای، یات قال دالا لای‌لای».
تصویر ۸: اشاره به میهمانی شیوخ و بزرگان و… دارد. شعرِ:
«سرِ سفره‌ده طاتلی- طاتلی شربت،
ایچدیکده قوناقلار الده فنجان،
دروازه‌ده اهل فقر یا رب،
یارب! چاغیرور دلالت ایله!»
نمایان است.
تصویر ۹: اشاره به شعر مشهور «قویما گلدی» دارد که صابر و عظیم‌زاده در آن زمان به کودک همسری اعتراض کرده‌اند:
«دودکش کیمی بیر پاپاق باشیندا،
آغ توک‌لری بَللی‌دیر قاشیندا
لاپ چوخ قوجادیر بابام یاشیندا!
اَردودو، قاباندی قویما گلدی!»
دیداری یاماندی قویما گلدی.
تصویر ۱۰: این تصویر اشاره به شعر «عُرَفا مارشی» دارد که عظیم‌زاده به تک بیتش اکتفا کرده است و ما بند کاملش را می‌آوریم:
«خوشلاماریق بیر پارا نادان‌لاری،
شیوهٔ نسوانِ مسلمان‌لاری،
نئیله‌ییریک فاطما، تُکَذْبان‌لاری،
آننالاری، سونیالاری یانلاریق،
آی بارک‌الله، نه گؤزل جانلاریق!
شما مخاطبان عزیز می توانید برای دیدن تصاویر به آدرس نویسنده در اینستاگرام به شرح زیر مراجعه بفرمایید:
#شاهین_مرادی
Şahin Muradi
