حکومت یکساله فرقه دموکرات آذربایجان بخشی جالب توجه تاریخ آذربایجان به شمار می آید. برخلاف تبلیغات یکسویه، استقرار این حکومت را باید در استمرار مطالبات مردم در دوره مشروطیت و نهضت آزادیستان قلمداد نمود. و آن گونه که از منشور منتشره در کنفرانس 12 شهریورماه سال 1324 می توان دریافت. پایگاه مردمی این حکومت می باشد. طوری که حضور برخی از متجددین تکنوکرات و روشن بین در صفوف این حکومت موید این موضوع است.
جالب است بدانید که پس از تشکیل کابینه حکومت فرقه دموکرات آذربایجان و تعیین وزرا ، ژنرال ربیع کبیری (مشهور به عدل الدوله) از مراغه به عنوان وزیر پست و تلگراف در این حکومت برگزیده شد.
امّا ابعاد مختلف زندگی وی قبل ار حضور در این کابینه :
-رییس مالیه مراغه : ربیع کبیری در دوران مشروطه با عنوان «عدل الدوله» ریاست مالیه مراغه را برعهده داشت. و تقابلی با مصدق السلطنه (دکتر مصدق بعدی) -والی آذربایجان- داشت.
(تقریرات مصدّق در زندان، ص112 )
– حاکم ساوجبلاغ نبرد با اسماعیل سمیتقو : میرزا ربیع (کبیری) در عنفوان جوانی، در سال 1298ش. در اوضاع آشفته و تهدید اسماعیل سمیتقو به حکومت ساوجبلاغ برقرار شد. و در بدو حکمرانی، به جهت امداد اهالی سولدوز از شرّ اکراد با هزار نفر سواره و پیاده عازم سولدوز شد و به جهت ورود قشون ظفرنمون کردستان به ناحیت دول، وی به ناچار بازگشته و عازم مراغه شد.
(ارومیّه در محاربه‌ی عالم سوز، ص437)
پس از آنکه اسماعیل سمیتقو اورمیّه را تهدید می نمود، زمستان به پایان نرسیده، خبری امیدوارکننده به گوش مردم ارومیّه رسید و در حدود ششصد نفر سوارهی متفرّقه با ریاست میرزا ربیع(کبیری) از طرف ساوجبلاغ و سولدوز به جهت استخلاص ارومیّه روانه شدند. سمیتقو پس از شنیدن این اخبار ، عمرخان ـ رئیس قوای خود ـ را با شمار کثیری از اکراد، از راه ارومیّه جهت جلوگیری از میرزاربیع مأمور نموده، طرفین در مَحالِ سلدوز (نقده) باهم تلاقی نموده، پس از زد و خورد مختصری، سپاهیان میرزاربیع مُنهزم شده و به جانب ساوجبلاغ عقب نشستند.
(تاریخچه ارومیّه، صص144و145)
دلیل اصلی شکست کبیری در این نبرد نیروی نفوذی در لشگر مراغه بود که اقدام به ترور کبیری نموده و وی از ناحیه گردن هدف تیر قرار گرفته و زخم عمیقی برداشت تا جایی که تا پای مرگ نیز رفت. شیوع این خبر موجب استیصال نیروهای کبیری گردید و در نتیجه وی عقب نشست.
سال های بعدی وی به عنوان فرماندار در شهرهای اردبیل، خوی، کرمان، رفسنجان حضور یافت.
حضور کبیری در فرقه دموکرات آذربایجان :
دلیل واقع بینانه از حضور وی در صف مبارزین فرقه دموکرات آذربایجن را باید در روحیه ضداستبدادی ایشان دنبال نمود طوری که اردشیر آوانسیان، اروجعلی طلوعیان -منشی مخصوص وی- بر این روحیه ایشان صحه می گذراند. طوری که در آغازین روزهای خیزش مردمی وی مرقومه ای به صدرالاشراف -نخست وزیر وقت- جرم اصلی خود را دفاع از حقوق مظلوم عنوان نموده و می نویسد:
«….در مراغه آشوبی نشده و غارتی نگردیده و اینجانب هم مرتکب جُرم و جنایت و غارت نشده ام. جرم و تقصیری که به اینجانب وارد است، این است که می گویند: دهقانان زیر بار بدعتها و مالیاتهای غیرقانونی نمی روند و مالکین را فعّال مایشاء نمی دانند و مطابق قانون اساسی خود را دارای حقوق سیاسی و معاش می دانند و میگویند: ما از تمام مزایای قانونی اعمّ از بهداشت و فرهنگ و اقتصادی که سهیم هستیم، تاکنون استفاده نکرده ایم. می گویند: ما هم ملّت ایران هستیم، بایستی مثل تهران و سایر شهرها ما هم از قند و شکر و چای و پارچهی ارزان استفاده نماییم؛ تاکنون برای ما سهم و حقّی قایل نشده اند، والّا جز این برای اینجانب تقصیری یافت نمی شود و زارعین هم هیچگاه از پرداخت بهرۀ محمولی کِشتِ خود استنکاف نکرده و نمی کنند و قانون اساسی را محترم دانسته و پشتیبان خود می دانند. »
(سند شماره شمارهی256، 23/7/1324 از آرشیو سازمان اسناد مجلس شورای ملی ایران)
امّا بررسی ابعاد مختلف شخصیتی ومبارزات ایشان در دوران از آغازین روزهای برقراری فرقه دموکرات آذربایجان تا اعدام ژنرال کبیری (15/11/1325) تفصیلی طویل است که در این مجمل کوتاه نمی گنجد.
ژنرالی از مراغه در کابینه فرقه دموکرات آذربایجان ژنرال/اصغر محمدزاده
