واقعیت اینکه هر سلسله از قاجاریه تا صفویه ، از ایلخانان تا سلجوقیان نه تنها در آذربایجان بلکه در سایر مناطق داخلی و خارجی دارای آثار مادی فراوان هستند.
اما به قول مرحوم پورپیرار شما نمی توانید یک اتاق از هخامنشیان در خراسان یا سیستان و آذربایجان یا شمال کشور نشان بدهید.
یک کتیبه به اندازه کف دست از این سلسله در آذربایجان ایران یافت نمی شود آنوقت چگونه بر اساس تلقینات غرب باید باور کنیم صد و بیست هشت استان را اداره می کردند؟
برای مقایسه تطبیقی من از یک سلسله حتی قدیمی تر ” اورارتو” ها مثال می آورم که در سراسر آذربایجان تا گیلان دارای آثار متنوع هستند.
با وجود اینکه صخره نوشته های ” شوشا” و ” عقرب بولاغی” را کلا نابود کرده اند و جز عکس چیزی از آنها باقی نمانده است اما مطابق تصویر دوم و کتاب خانم “جیلان” ما نوزده صخره و استل نوشته از این سلسله داریم.
صدها کتیبه کوچک و گل نوشته نیز از این سلسله در محوطه های شناخته شده ثبت گردیده یا در دست روستائیان محلی است.
دهها قلعه و محوطه و آثار نیز در شمالغرب کشورمان موجود است.
محوطه ها، قلعه ها، صخره نوشته هایی چون:
قلعه سرنج.قلعه وهرام.کشمش تپه.قلعه سنگر.کتیبه چشمه بولاغی.قلعه دانالو.قلعه رنت.قاراقالا. محوطه های دوچگاگی.قیز چاخلو.غدیر الا.شهر باس دام. سونات.اشاغی قورول. تپه قره ضیاالدین.محوطه هلی قلاتگاه.اوزون تپه. قیز قلعه. قلعه امیر.قلعه گوهر.قلعه اوغلو.قلعه های لیوار.چاوور.سنگر.برجی.چدا.هوار.چاووش.قارنی یاروق.لومباد .ارسالان.گرده سوره.قلعه حیدری.و دهها کتیبه از آرکیشتی اول و دوم و…
اسن قالین
منابع:
-اورارتو /نویسنده:بوریس ب، پیوتر ووسکی/ترجمه:رشید برناک/نشر اندیشه نو
-سنگ نوشته های اورارتویی ایران/نویسنده:قادر ابراهیمی/نشر پروژه ترجمه حسنلو
-گزارش لشکر کشی سارگون به اورارتو در سال ۷۱۴ پ.م/نویسنده : والتر مایر/ترجمه:فرامرز نجد سمیعی/نشرگنجینه هنر
-گزارش لشکر کشی سارگون به اورارتو از منظر جغرافیای تاریخی،ادبی و عقیدتی/گردآوری و تحقیق و ترجمه:دکتر اسکار وایت ماسکارلا و صمد علیون/نشراختر
-مکانهای حاکمیت اورارتو در شمالغرب ایران/مولف :دکتر نزاهت جیلان