برترین چهره های پژوهشگر،مورخ،مترجم ادبیات قزاق/صالح سجادی
شوقان وَلیخان اولو (1835-1865) نخستین پژوهشگر، روشنفکر، مورخ، جهانگرد و دیپلمات است. وی در مدرسه زبان عربی را فرا گرفت، با ادبیات شرق آشنا شد در شهر اومسک واقع در روسیه تحصیل کرد درماموریت هایی به ایستوق کول، کولژا و قاشقار(کاشغر) شرکت کرد وَلیخان اولو خاطرات سفرها را یاد داشت میکرد که بر اساس آن سفرنامه در مورد قرقیزها نوشته شد آن تاریخ، ساختار اجتماعی، آداب و رسوم، سنون، آیین، افسانه و اساطیرقرقیز ها را شامل بود. وی میتوانست «مرگ کوکِتای خان» و مجلس یادبودش که یک بخش حماسه ملی قرقیزها«ماناس» می باشد و منظومه ملی «قوزی کورپِش» و «بایان سولو» را بنویسد و آن را به زبان روسی ترجمه کند.
ایبرای آلتین سارین (1841-1889) روشنگر قزاق، اولین معلمی است که کودکان قزاق را به دانش و آموزش دعوت نمود وی مدرسه روسی و قزاقی را تمام کرد درشهر اورِنبورگ(اولین پایتخت قزاقها)روسیه مترجم بود، وظایف معلمی و بازرسی مدرسه ها را به عهده داشت. درسال(1879)چند اثر آلتین سارین از جمله «برگزیده های ادبیات قزاق» منتشر شدند. وی روشنگری پرتلاش وفردی با تجربه اجتماعی و آموزش و پرورشی بود. آلتینسارین نخستین باردر ادبیات قزاق رئالیسم و ناتورالیسم و فمنیسم را پی ریزی کرد وی در مورد نا برابری حقوق زنان در جامع قزاق انتقاد نمود به عنوان فلکلورشناس قصه های«قارا باتیر»، «آلتین آیدار»، افسانه «ژیرنشه شِشِن» را جمع آوری کرد.
آبای قونانبای اولی (1904-1845)بنیان گذار ادبیات واقعگرا وپدر ادبیات نوین قزاق، شاعر بزرگ در آواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم نهضت فرهنگی و روشنگری را پایه گذاری کرد و در ترقی بعدی زبان ادبی قزاق تاثیر بزرگی داشت. آبای در مدرسه امام رضای شهر سِمِی زبانهای شرقی از جمله عربی، فارسی را فرا گرفت با ادبیات کلاسیک ایران از قبیل آثار فردوسی، سعدی، نظامی و حافظ آشنا شد همزمان به مدرسه روسی هم رفت آبای در بیست و هشت سالگی از اداره قبایلش خودداری می کند کاملا تسلیم آموزش می شود آبای شعر می سراید، شدیدا فرهنگ و ادبیات روسی همچون پوشکین، لرمونتوف، کریلوف و کلاسیک های نام دار خارجی را ترجمه کرد آثار ادبی آبای حاوی اندیشه عمیق فلسفی و آهنگ مدنی خاص آشعار وی می باشد در اندیشه های عبرت آمیزی موضوعات تاریخی، آموزشی و حقوقی را به میان می آورد،
آحمد بایتورسین اولی (ملی گرای قزاق و موسس حزب آلاش اوردا)در زمینه ادبیات و آموزش و پرورش فعالیت می کرد تمثیلهای شاعر روس کریلوف را ترجمه کرد دیوانهای معروف در میان قزاقها «قیریقمثل»(40 مثال) و «ماسا» را منتشر کرد. احمد بایتورسین را می توان به عنوان نخستین زبانشناس قزاق حساب کرد چون وی در مقالات خویش از خالص بودن واژه های روسی و تاتار زبان قزاق و تنها زبان ترکی که میتوان با آن کتب قدیم ترکی را خواند. طرفداری کرد ادبیات قزاق رشد یابنده شکلهای بزرگ ادبی مثل رمان و داستان بلند را فرا گرفت.
میرزا قایوب دولات اولی(اوغلی)(1925-1885) مولف چند دیوان و اولین رمان قزاق«جمال بدبخت»که چند بار چاپ شد و توجه منتقدین روس و جامعه قزاق را جلب کرد. وی همچنین از آثار پوشکین، لرمونتوف، کریلوف و شیلّّر به زبان قزاقی بر گرداند.
محمد ژان سِرالین نویسنده و خبرنگار (1872-1929) با آثار«توپ ژارغان»، «گلقشیما»، و با ترجمه منظوم از شاهنامه فردوسی معروف شد وی سمت سر دبیری مجله “آی قاپ” را به عهده داشت که دورش نیرو های مترقی آن دوره گروه بندی شده بودند. سلطان محمود تورای غیراولو با مجله همکاری نموده اشعار و داستان های خود را در موضوع نابرابری درجامع قزاق نوشت او مولف رمان «قمر سولو» میباشد.
شاه کریم قودایبردی (1838-1931) شاعر، فیلسوف و اندیشمند علاوه بر اشعار متعددی مولف رساله «شرایط اسلام» هم می باشد. شاهکریم شاعران بر جسته جهان همچون بایرون، پوشکین، لرمونتوف، حافظ، نوایی، کانت وشاپِنگاور را استادان خلاقه کار خویش شمرد در دوره شوروی آثار ژامبیل ژابای اولو(اوغلو)(1846-1945) شاعر ملی قزاق شهرت یافت. بعد از انقلاب اکتبر در آثار ژانبیل موضوعات نو از جمله سرود اکتبر، وطن من، در آرامگاه لنین، لنین و استالین. اشعار ژامیبل به تمام زبان های ملل اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی ترجمه شد ومقبولیت عام یافت. در سال های جنگ جهانی دوم ژابایف شعر های وطن دوستی نوشت، مردم شوروی را دعوت نمود علیه دشمنان مبارزه کنند.در شمار بنیان گذاران ادبیات شوروی قزاق شاعران مانند ساکن(سعد) سیفولّین، الیاس ژانسوگور اولو، نویسندگان همچون مختار اَوِزاولو(عوض اولو)، سبیت موقان اولو، بیّمبت مایلین قرار داشتند. در سال (1934) اتحاد نویسندگان قزاقستان تشکیل شد. در سال (1954) مختار اَوِزاولو رمان تریلوژی “راه آبای”(آبای ژولو) را به پایان رساند
اولژاس سلیمان اولو«آزیا» در نیمه دوم قرن بیستم کتاب شاعر و نویسنده قزاق اولژاس سلیمان اولو”آزیا” مورد توجه خوانندگان قرار گرفت. آنجا وی ایده ها را در خصوص خویشاوندی قزاق ها با سومرها(اقوام ترک تبار بین النهرین می باشند که بر اساس کتاب ویل دورانت به نام مشرق زمین گهواره تمدن اولین تمدن در روی زمین را قزاق ها با سومرها(اقوام ترک تبار بین النهرین می باشند که بر اساس کتاب ویل دورانت به نام مشرق زمین گهواره تمدن اولین تمدن در روی زمین را سومریها تشکیل دادند) تکامل بخشید و متوجه تعداد زیاد واژه های ترکی در زبان روسی شد. وی از بزرگترین ترکولوژیستهای(ترک شناسان) جهان می باشد وکتابهای زیادی در مورد تاریخ باستانی ترکان نوشته است. در حال حاضر ادبیات قزاق در قرینه تمدن جهانی رشد میکند و امکانات و منافع خویش را در نظر گرفته گرایش جدید فرهنگی را ترقی میدهد.
