تحلیل زلزله در خوی، ماکو، سلماس و تبریز
همانطوریکه انتظار می رفت شمالغرب آذربایجان خصوصا منطقه خوی در وضعیت تکتونیکی شدیدی قرار گرفت و زلزله حادث شده خسارات فراوان بجای گذاشت
1- منطقه خوی از چندین ماه قبل در حال لرزیدن هست و گسلها یا همان منابع انرژی زلزله در منطقه خوی دومینووار به هم تاثیر داشتند. آخرین گسلها نیز در حال تخلیه انرژی هستند. اگر پتانسیل زلزله در گسلهای محلی را حداکثر 7 در نظر بگیریم- که رقم بسیار بزرگی هست- می توان گفت اکثر انرژی منطقه با زلزله های اخیر تخلیه شده. با اینحال بفرض آزاد شدن انرژی از گسلهای مجاور زلزله های اخیر، در حول حوش 6- 7 درجه ریشتر ساختمانهای مهندسی ساز در مقابل این زلزله ها مقاوم خواهند بود و تلفاتی نخواهیم داشت. اصولا در علم مهندس زلزله ساختمانها بایستی طوری ساخته شوند که تا 7 درجه هیچ سقفی فرو نریزد.
2- منطقه ماکو- چالدیران در 9 اردیبهشت 1347 زلزله ای به بزرگی 3/5 و در تاریخ 4/9/1355 زلزله ای به بزرگی 3/7 داشته. براساس علم زلزله شناسی پریود برگشت زلزله های با این بزرگی بسیار طولانی می باشد و اگر بدشانسی نداشته باشیم به احتمال زیاد منطقه ماکو و چالدیران هنوز در آستانه زلزله بزرگ نمی باشد.
3- منطقه سلماس هم در 16 اردیبهشت 1309 زلزله بزرگ 2/7 را شاهد بوده که کل شهر و روستاهای شهرستان تخریب شدند. بنابراین پریود برگشت زلزله های با این بزرگی نیز بسیار طولانی می باشد. یعنی براساس علم زمین شناسی که اساس آمار- احتمالی دارد نبایستی زلزله بزرگی داشته باشیم
4- طول آکتیو گسل تبریز در حدود صد کیلومتر است که با در نظر گرفتن پارامترهای دیگر تا دویست کیلومتر نیز می رسد. طویل بودن این گسل به همراه زون بودنش بر پیچیدگی مکانیزم آن افزوده است. در بعضی مناطق مانند غرب آن شاخه شاخه شده و نامهایی چون گسل تسوج و گسل جنوب خوی و و گسل وار و… می گیرد. مشاهده مراکز زلزله ای زلزله اخیر نشان می دهد مراکز وقوع زلزله به طرف شمال و شمالشرق در حرکت است و این دقیقا پهنه گسل شال تبریز را نشان می دهد. محاسبات زلزله شناسی – که اینجانب هم انجام داده ام- پریود بازگشت زلزله های بزرگ بالای 7 ریشتر در تبریز را حداکثر دویست سال نشان می دهد. بنابراین با توجه به اینکه از آخرین زلزله بزرگ و مخربی که در سال 1780 میلادی در تبریز رخ داده بیش از دویست سال گذشته و با علم به شواهد و قراینی چون همین زلزله و زلزله های بزرگ قطور، میانا- سراب، اهر ورزقان و خرد زلزله های اطراف میشو و خوی که آکتیو بودن منطقه را نشان می دهد، انتظار داریم زلزله بزرگی در منطقه تبریز رخ دهد. به نظر می آید گسل تبریز در وضعیت پرتنشی قرار دارد و تحمل فشار تکتونیکی ان در حد بالایی است که متاسفانه این امر هم به وقوع زلزله ای پرقدرت کمک خواهد کرد. اگر طول گسل تبریز را ۱۰۰ کیلومتر در نظر بگیریم که متاسفانه قسمت عمده آن در پهنه شمالی شهر تبریز قرار دارد،انتظار وقوع زلزله حداکثر ۷.۶ درجه را خواهیم داشت.
5- زلزله تا ابد با ما خواهد بود و تنها راه خلاصی از زلزله اهمیت دادن به اصول مهندسی و علمی می باشد. بطور مستقیم معاونت عمرانی استانداری، مسکن و شهرسازی، شهرداری های مناطق مختلف آذربایجان و نظام مهندسی متولی استحکام سازی نقاط شهری- روستایی هستند. در باره مقاومت در برابر زلزله چه کرده اند حتما به عنوان متولی پاسخگو هستند. انجام عملیاتهای ایمنی در شریانهای حیاتی شهری، استحکام سازی لرزه ای سازه ای مسکونی، اعمال مطالعات ریزپهنه بندی لرزه ای شهرها توسط شهرداری و نظام مهندسی و همچنین آگاه سازی مردم برای مشارکت در کاهش خسارات حتما می تواند از تلفات و خسارات احتمالی زلزله ها بکاهد.
10 بهمن 1401
دکتر توحید ملک زاده