تمثال چنگیزخان و امیرتیمور در سرای خاقانی آغامحمدخان قاجار
آوازه جهانگیری و جهانداری چنگیزخان مغول آن چنان جهان را به تسخیر خویش درآورده بود که پس از وی شیوه کشورگشایی و کشورداری وی تحت عنوان سنت چنگیزی قرن‌های متمادی بر سیاست منطقه، حکمفرما بود. به نحوی که شخصیت کم‌نظیری همچون امیر تیمور نیز که در هنر جهانگیری و جهانداری چیزی از چنگیزخان کم نداشت ترجیح می‌داد در امر جهانگیری (کشورگشایی) و جهانداری (=دیوانسالاری و اداره حکومت) خود را دنباله‌رو سنت چنگیزی بداند.
لکن تواضع امیر تیمور در برابر شخصیت چنگیزخان مانع از آن نشد که نبوغ وی در امر جهانگیری و جهانداری منجر به شکل‌گیری سنت جدیدی تحت عنوان #سنت_تیموری شود. در واقع از دوره ایلخانان مغول تا دوران قاجار تمامی امپراتوری‌های ترک که قرون متمادی مناطق وسیعی از جهان آن روزگاران را در اختیار داشتند، در امر کشورگشایی و کشورداری دنباله‌رو دو سنت مشهور به سنت ایلخانی و یا سنت تیموری بودند (دو سنتی که علی‌رغم برخی تفاوت‌ها، ریشه در همان سنت چنگیزی داشتند).
می‌توان گفت که امپراتوری قاجار آخرین حلقه از سلسله امپراتوری‌های ترک و آخرین دنباله‌رو سنت ایلخانی و سنت تیموری بود. سنتی که پیش از قاجار از سوی امپراتوری‌های قدرتمندی همچون ایلخانیان تیموریان آغ قویونلولار قاراقویونلولار بابریان هند و کمابیش از سوی صفویه افشاریه و… تداوم یافته بود.
کتاب رستم التواریخ حکایت از آن دارد که آغامحمدخان قاجار به عنوان مؤسس آخرین امپراتوری ترک از سلسله امپراتوری‌های ترکِ دنباله‌رو سنت ایلخانی و تیموری، دستور داده بود تمثال چنگیزخان را در سرای خاقانی خویش بر بالای سر وی و تمثال امیر تیمور را در پیش روی او نصب نمایند و این خود بیانگر آن است که آغامحمدخان قاجار نیز خود را دنباله‌رو سنت دیرین جهانگیری و جهانداری ایلخانی و تیموری می‌دانست و به تعبیر رستم‌الحکما “خود به رسم و راه و آئین و قواعد و قوانین این دو سلطان جهانگیر جهاندار باتمیز قهار رفتار مینمود و فرموده بود صورت چنگیزخان را در مجلس پادشاهی بالای سرش و صورت امیر تیمور گورکانی را در پیش رویش نصب نموده بودند”(1)
منبع: رستم‌التواریخ، به قلم محمد هاشم آصف (رستم‌الحکما)، به اهتمام محمد مشیری، ناشر: شرکت سهامی کتابهای جیبی، چاپ سوم، تهران، صفحه 456
محمد رحمانی فر
