توصیف دریاچه اورمیه در گزارشات سال 1927
نویسنده این گزارش ماموری بوده که کار تحقیق درباره جغرافیا، مسائل انسانی و فرهنگی آذربایجان جنوب ارس را انجام داده و این گزارشات در سال 1927 در آنکارا چاپ شده است. اطلاعات دایره المعارف گونه این کتابچه به نحو خوبی اوضاع و احال آذربایجان در سالهای 1306( اوایل دوره پهلوی) را منعکس می کند.
« هیچ کدام از رودهای آذربایجان مناسب برای سیر و سفر نیست. قسمتی از ارس که در شمال آذربایجان به دشت می رسد برای سفرهای قایقی مساعد است و بقیه قسمتها غیر قابل استفاده است.
در آذربایجان فقط در دریاچه اورمیه استفاده از کشتی ممکن است. هم اکنون تعداد 5 عدد کشتی باقی مانده از روسها به حجم 10 تن و کشتی کوچک به نام “پهلوی” و 12 عدد کشتی دیگر موجود است. کشتی های اخیر می تواند 300 انسان یا 100 حیوان را منتقل نماید. در کشتی های روسی نفت کوره مصرف می شود.
در اسکله شرفخانه یک کارگاه تعمیر کشتی با اکیپی از مأمورین دریایی وجود دارد. یک مهندس دریای روسی ناظر بر عملیات تعمیر کشتی ها می باشد. جندین استاد و کارگر روس نیز در این محل کار می کنند. در اسکله اورمیه موسوم به “گولمان خاناgölmanxana ” و اسکله مراغه موسوم به “دانالی” و حیدرآباد هر کدام یک اسکله موجود است.
اسکله های “خان تختی و خانباق” احتیاج به تعمیر دارد. از آنجایی که روس ها مانع از ورود محصولات میوه ای ایران به قفقاز می شوند محصولات باغی اطراف دریاچه اورمیه به خارج نمی رود لذا سیر و سفر در دریاچه اورمیه محدود شده است. ما بین شرفخانه و گولمان خانا هر هفته دو سرویس وجود دارد پس از تکمیل شوسه رواندیز- حیدرآباد طبیعی است که نقل و انتقال در دریاچه اورمیه اهمیت بیشتری کسب کند و محتملاً کشتیرانی در دریاچه به دست انگلیسی ها بیافتد.»
کتاب: آذربایجان در اوایل دوره پهلوی، ترجمه دکتر توحید ملک زاده، تیریز ، انتشارات اختر چاپ دوم: 1399