ادامه بحث را به جایگاه زن در جوامع ترک پیوند میدهیم:
در داستان «دیرسه‌خان اوغلو بوغاج» از کتاب دده قورقود، با آنکه سبب بی‌حرمتی دیرسه‌خان، برای کوری اجاق وی و بچه‌دار نبودنش است و به همسر خود تشر میزند، امّا بازهم به حرفهای همسرش عمل میکند. همسرش میگوید:
آیدر های درسه‌خان، بکا (منه) قَضَب ایتمه … یَرکدن (یئریندن) ارو طورغل، آله (آلا) چادرک (چادیرین) یِر یوزینه (اوزونه) دِکدرکِل. آتدن آیغیر، دوه‌دن بُغرا، قیوندن قوچ اولدورکل. (قیردیر، قوربانلیق ائت). ایچ اغوزک (اوغوزون)، طاش (دیش) اغوزک بَک‌لرین استوکه یغناق اتکل (قوناق ائت). آج کورسک (گؤرسن) طویرغل، یالنجق کورسک طوناتقل، بورجلوی بورجندن قورترغل…
و یا دیرسه‌خان همسر خودش را اینگونه صدا میکند: ایدر بَرو کل کل (بَری گل) باشم (باشیم) بختی، اَوِم تختی، اَودَن چقوب (چیخیب) یورینده (یورویَنده) سلوی (سَرو، اوجا) بویلوم ، طپوغنده (توپوغوندا) صارمشنده (سارماشاندا) قره صاچلم (ساچلیم)، قورلو (قورولو) یایه (یایا) بکزر (بنزر) چاتمه قاشلم (قاشلیم)، قوشه بادم (قوشا بادام) صغمین (سیغینمایان) طار (دار) اغزلم (آغیزلیم)، کوز (پاییز) الماسنه (آلماسینا) بنزر آل یکاقلم (یاناقلیم)…
در نهایت داستان، به حرف همسرش عمل کرده و عاقبت به خیر میشود.
در داستان دلی‌دومرول (که یقیناً همه ما به آن واقف هستیم)، وقتی عزرائیل به دومرول میگوید که به جای جانِ خودت، جانِ دیگری را پیدا کن، تا من از ستاندن جانِ تو منصرف شوم، دومرول نزد پدر و مادرش میرود، اما آنها امتناع میکنند، وقتی به پیش همسرش برای وداع میرود و موضوع را با او مطرح میکند، همسرش خیلی زیبا سخن میگوید:
ایدر، نه دیرسن، نه صویلرسن، کوز (گؤز) اچوب کوردوکم (گؤردویوم)، کوکل (گؤیول) ویروب سودوکم (سئودیییم) قوچ یکیدم شاه یکیدم (ایگیدیم). طتلو (دادلی) دماغ ویروب صورشدوغم، بیر یصدقده (یاسدیق‌دا) باش قویوب اَمِشدکم، قرشو (قارشی) یاتن (یاتان) قره طاغلری (داغلاری) سندن صکره (سونرا) من نِیلرم؟!… صوق- صوق صولرین (سولارین) اچر (ایچر) اولسام (سندن سونرا منظور) منم قانم (قانیم) اولسون… تاوله تاوله شهباز آتوک (آتین) بینَر اولسم، منم تابوتم اولسون. سندن صکره بر (بیر) یکیدی (ایگیدی) سوب (سئویب) وارسم بیله یاتسم آلا یِلان اولوب منی صوقسون…
همسرش، حاضر میشود که به جای دومرول، عزرائیل جان وی را بستاند. در این داستانِ میفیک، این رفتارِ همسر، پروردگار را خوش آمده و به آن دو، عمری دوباره میبخشد و به عزرائیل امر میکند که جانِ پدر و مادر را بستاند.
در داستان قانتورالی، سلجان خاتون به همراه همسرش، با دشمن میجنگد، به هنگام نبرد، این جملات جاری است:
سلجان خاتون ات صالدی (آت سالدی)، قریمین بصدی (قیریم= حریفین باسدی)، قچانن قوومدی (قاچانی قوومادی)، امان دیینی اولدورمدی (آمان دئیه‌نی اؤلدورمه‌دی)…
قانتورالی در مسابقه تیراندازی به سلجان خاتون میگوید:
ایدر، قیزلرک (قیزلارین) یولی (یولو) اولدر (اوّل‌دیر). اوّل سن آت دیدی.
این جمله، در مصداق امروزی، همان «خانمها مقدْم است» میباشد. حدود سه هزار سالِ پیش، چه دیالوگهای والایی در کتابِ دده قورقود موجود میباشد.
تقریباً در تمام کتاب، روال اینگونه است و زن جایگاه رفیعی در کتاب دده قورقود دارد.
جایگاه زن در جوامع ترک/شاهین مرادی