در سالروز اشغال شوشا یادی کنیم از اولین‌های مبارزه با اشغالگری روس- ارمنی./ابراهیم رشیدی
قدیمی‌ها به تارهای خام ابریشم قَز گفته‌اند. قز مانند لغات یاشیل، قیزیل و… با قبول پسوند، بصورت قزیل درآمده، مفهوم پشم بُز و موهای زائد بدن انسان می‌دهد. در گذشته از قز پیراهنی به نام قَزین بافته و در جنگ از زیر زره می‌پوشیدند که شمشیر بر آن کارگر نبود.
زمانی تزار روس بزرگترین ژنرال‌های روسیه مانند پاسکوویچ (فاتح لهستان) را با ماموریت «مطیع کردن طوایف داغستان یا نابودی آنهایی که حاضر به تسلیم نمی‌شوند» روانه داغستان کرد، ولی این ماموریت برای آنها بسیار سخت شد. در حالیکه آنها ظرف دو سال قشون ناپلئون را داغون کرده بودند سد محکم داغستانی‌ها، 280هزار سرباز روسی را 55 سال زمینگیر کرد که یکی از دلایل شکست ناپذیری داغستانی‌ها در پوشیدن قَزَیَن نهفته بود.
امام شامیل صرفا پیروز جنگ نشد بلکه با اثبات حقانیتش، اذهان اندیشمندان روزگارش را نیز فتح کرد. کارل مارکس او را «دموکرات بزرگ» نامید. الکساندر دوما به قلمرو فرمانروایی او سفر کرده و به پاریس گزارش داد که «شامیل اعجوبه‌ای است که علیه همه فرمانروایان روسیه می‌جنگد». پوشکین، لرمانتوف، تولستوی و سایر بزرگان ادبیات روس، تجاوز روسیه را محکوم و با مدافعان داغستان ابراز همدردی کردند. پوشکین نوشت که سنگدلی ژنرال یرملوف و تسلیم ناپذیری و عشق خروشان فرزندان قفقاز به آزادی باعث شد تا آنها یکی پس از دیگری به خاک بیافتند. لرمانتوف در مقدمه شعری به نام «اسماعیل بیگ» نوشت: آزادی خدای آنها، جنگ قانون آنهاست، آنجا دوستی صادقانه، اما انتقام صادقانه‌تر است و نفرت هم مثل عشق بی‌حد و حصر است.
شیخ عبدالرحیم تبریزی یکی از فرماندهان نهضت داغستان بود که پس از اتمام تحصیلاتش در بخارا و سمرقند به نیروهای امام شامیل پیوست و امام بخاطر شایستگی‌هایش او را تا درجه ژنرالی ارتقاع داد. شیخ عبدالرحیم بعد از پیروزی در نبردی که همه قشون اعزامی روس‌ها کشته یا اسیر شدند، با وجود مخالفت امام شامیل، اجازه بازگشتش به تبریز را از امام گرفت و شامیل بعدها به پاس خدمات بی‌شائبه عبدالرحیم، عکس امضا شده خود و پسرش را به تبریز فرستاد. در تبریز نیز ولیعهد قاجار، لقب سلطان‌القرایی را به عبدالرحیم، آن قهرمان مبارزه با اشغالگری روسی داد. عبدالرحیم؛ جدّ خانواده سلطان‌القرایی و جدّ مادری دکتر ضیاء صدر است.
