روز اردبيل و نگاهي اجمالي به آثار تصحيحي سعداله دنيوي درمورد اردبيل و ساير آثار ايشان
سعداله دنيوي، متولد سال 1357 در اردبيل به دنيا آمده اند. اين محقق، مصحح، شاعر و نويسنده شناخته شده همچنين مدير مسئول انتشارات يايليق و باني جشنواره آنامين يايليغي هستند. اکنون نگاهي اجمالي به آثار تصحيحي ايشان درمورد اردبيل مي پردازيم:
1- ديوان جنوني اردبيلي:
اين شاعر دوره صفويه اردبيل، بي گمان شاه شاعر شناخته شده اردبيل تا به امروز مي باشد. ديوان اشعار او شامل قصائد، غزليات، رباعي، ترجيع بند، مخمس، قطعه و مثنوي است. جنوني اردبيلي جُنگ نامه اي ترکي شامل 317 بيت دارد که در آن به شرح وقايعي مي پردازد که در اردبيل اتفاق مي افتد. در اين جنگ نامه به محلات قديمي اردبيل همچون تاوار، دروازه، غريب لر، قونبالان، و روستاي نيار اشاره شده است. علاوه بر اين جنگ نامه، قصائد و قطعات جنوني که درمورد شيخ صفي، بازسازي بقعه ايشان در دوره صفويه و متوليان آن و… پرداخته شده از لحاظ جامعه شناختي و مردم شناختي و همچنين تاريخي بسيار حائز اهميت است. در ديوان جنوني قطعه شعري از شاعري با نام “شريفا” نيز وجود دارد.
جنوني داراي خط خوشي نيز بوده و به کتابت چندين کتاب هم پرداخته است. چاپ اول ديوان جنوني در سال 1396 صورت پذيرفته و چاپ دوم آن در سال 1400 انجام شده است.
2- روحاي مغاني:
حسنعلي بن الحاجي الآغباشي المتخلص بروحا(روحاي مغاني) از شعراي دوران افشار مغان است. او در اشعارش علاوه بر تخلص روحا از تخلص (حسن) که قسمتي از نام کوچکش نيز مي باشد، استفاده کرده است.
روحا شاعري عارف و عارفي اهل دل و ولا و صفا بوده که در اين راه مريدِ شيخي با نام (فرج) بوده که روحا در برخي از اشعارش او را پير مغان ناميده است. اشعار روحا حال و هواي عرفاني دارد و به کرّات در اشعارش از احاديث و آيات منور قرآن مبين استفاده کرده است. اشعار ترکي او بي بديل و شعرهاي فارسي اش کم نظير است. ديوان اشعار اين شاعر عارف، شامل قصيده، غزل و رباعي مي باشد. تعداد غزليات ترکي او 55 قطعه، غزليات فارسي اش 43 قطعه، و مجموع رباعيات ترکي و فارسي ايشان 11 قطعه است و يک قصيده هم به زبان ترکي دارد.
ديوان اشعار روحاي مغاني توسط سعداله دنيوي تصحيح و آماده شده و در طي سال 1401 توسط انتشارات يايليق چاپ و منتشر خواهد شد.
3- گوهري اردبيلي:
ميرمحمدتقي الحسيني الحسني بن ميرعبدالعزيز از شعراي دوران قاجار اردبيل است. اشعار گوهري به سه زبان ترکي، فارسي و عربي است. قالبهاي شعري او قصيده، غزل، مثنوي، ترکيب بند، ترجيع بند، مربع، مخمس، مسدس و رباعي است. از نکات مهم ديوان گوهري مدح صاحب منصبان حکومت قاجار، علما و تجار اردبيل و آذربايجان است که اهميت زيادي از لحاظ رجال شناسي شهر اردبيل و منطقه آذربايجان دارد. از ممدوحان عالم اين شاعر مي توان به ميرزا محسن مجتهد اردبيلي، سيد احمد پيشنماز، ميرزا محمد آقا امام جمعه، ملا احمد روضه خوان، حاج مير احمد خدام باشي و… اشاره کرد. در انتهاي ديوان گوهري شعري از شاعري با عنوان محمدطاهر منشي وجود دارد که اصالتاً رودباري بوده و در شهر اردبيل اقامت داشته است. از قرائن و شواهد اين گونه برمي آيد که گوهري مالک روستاي چاناق بولاق اردبيل بوده است. ديوان اين شاعر در سال 1400 توسط انتشارات يايليق چاپ و منتشر شده است.
4- مخلص اردبيلي:
نعمت الله المهاجر بن نصرالله متخلص به مخلص اردبيلي از شعراي دوران قاجار اردبيل است. او در سفري که در کنار سيد عظيم شيرواني به کربلا داشته برات شاعري از نبي مکرم اسلام(ص) و حضرت علي(ع) گرفته است. ايشان در جواني به شهر اردبيل مهاجرت کرده و ساکن اينجا شده و در همين جا به سرودن منظومه اي با نام درّة المصائب پرداخته که شرح مصائب پنج تن آل عبا بويژه سيدالشهدا(ع) و اصحاب و يارانش در 6060 بيت است. او در اين ديوان علاوه بر منظومه مذکور، 106 قطعه شعر ديگر هم دارد که 36 قطعه آن ترکي، 3 قطعه اش عربي و مابقي فارسي است که موضوع همگي آنها مذهبي مي باشد. منظومه درّة المصائب مخلص اردبيلي در سال 1400 توسط انتشارت يايليق چاپ و منتشر شده است.
5- طالب اردبيلي:
ابراهيم بن ملاحسين متخلص به طالب اردبيلي از نويسندگان، شعرا، عرفا و خطاطان دوره قاجار اردبيل بوده و با مباحث عرفاني، فلسفي و ادبي آشنايي کامل داشته و به استقبال شعراي زيادي از جمله شمس عطار و صدرالممالکي اردبيلي رفته است. کتاب “رسائل و جنگ طالب اردبيلي” شامل دو بخش رسائل و جنگ اشعار است. در مجموع علاوه بر 3 رساله، 25 قطعه شعر هم از خود طالب در اين کتاب فخيم موجود است. طالب در اين کتابش به شرح وباي اردبيل در دوران قاجار هم اشاره کرده و آن را به طور مبسوط شرح داده است.
کتاب مذکور به انضمام ترجيع بند “ذات عما” از مصطفي علي شاه که توسط غلامحسين اردبيلي در دوره قاجار، کتابت شده در سال 1399 توسط انتشارات يايليق چاپ و منتشر شده است.
6- شمس عطار اردبيلي:
جناب اسد شمس عطار اردبيلي در سال 1240ق به دنيا آمده و از عرفا و شعراي نامي اردبيل است. او که در بقعه شيخ صفي براي خود حجره اي جهت تدريس داشته شاگرداني چون طالب و بيضاي اردبيلي پرورده است. اگر به جرأت بگوييم که اين عارف نامي صاحب سلسله اي به نام “شمسي لر” بوده سخن به گزاف نگفته ايم. اين عارف که به نقلي در 35 و به نقلي ديگر در 55 سالگي دار فاني را وداع گفته از تأثيرگذارترين چهره هاي ادبي- عرفاني اردبيل است. آقاي دنيوي تعدادي از اشعار ايشان را از منابع مختلف از جمله “رسائل و جنگ طالب اردبيلي” گردآوري کرده و به همراه بخشي از اشعار طالب اردبيلي در کتابي با عنوان “دوزولوب شمس و قمر سلسله سي” در سال 1399 توسط انتشارات يايليق به چاپ رسانده است.
7- شمس شيخين بقعه سينده:
بعد از چاپ کتاب “دوزولوب شمس و قمر سلسله سي” جناب دنيوي با تحقيق و تفحص در منابع و نسخ خطي گوناگون؛ دوباره به جمع آوري اشعار شمس عطار پرداخته و به تعدادي از اشعار ايشان دست پيدا کرده است. اشعار تازه پيدا شده با اشعار يافته شده قبلي تجميع شده و در قالب کتابي با عنوان ” شمس شيخين بقعه سينده” آماده چاپ و انتشار است.
8- فائق اردبيلي:
فائق اردبيلي از شعراي دلسوخته اي است که دل در گرو حضرت اباعبدالله الحسين(ع) و عاشورائيان داشته است. او که از شعراي بي بديل دوران قاجار اردبيل است عالمي مسلط به علوم رياضي، نجوم، فلسفه و فقه و… است. او منظومه اي کم نظير با نام “گلشن شهدا” در هفده هزار بيت سروده و در منظومه اش به شرح شهادت و اسارت تک تک شهدا و اسراي نينوا بر اساس حداقل 25 منبع صحيح و مستدل پرداخته است. اين منظومه با آنکه متأسفانه حدود دو قرن ناشناخته مانده اما قطعاً منبع الهام و اقتباس شعراي عاشورايي نسل بعدي اردبيل بوده، با آن که اين شعرا خود به اين امر اشاره اي نکرده اند.
منظومه مذکور توسط استاد دنيوي تصحيح شده و تا پايان سال 1401 از طريق انتشارات يايليق، تقديم اهالي فرهنگ و هنر خواهد شد.
9- (15 شاعر، 55 شعر):
اين مجموعه نسخه خطي ديگري است که آقاي دنيوي آن را تصحيح کرده و آماده انتشار است. در اين مجموعه، اشعاري از شمس عطار، بيضا، عاصم کفاش، کاتب، مضطر، مير قوام روضه خوان، موذن، شايق، غمگين، ناظم و ذاکر –همگي اردبيلي- و همچنين اشعاري از صراف، غمناک و دلريش تبريزي و باز شعري از واقف سرابي وجود دارد که قريب به اتفاق آنها درمورد وقايع جانسوز کربلا است. اين کتاب به زودي چاپ و منتشر خواهد شد.
نگاهي کلي به ساير آثار تصحيحي و تأليفي آقاي دنيوي
“امثال و نصايح ترکي” اميني مراغه اي مربوط به دوران قاجار و “(اسرار حکمت؛ حکايتهاي ابن سينا و برادرش) تأليف حسن مدحي افندي به تاريخ 1001 ق و به زبان ترکي مربوط به دوره عثماني، دو اثر ديگر تصحيحي آقاي دنيوي است که در سالهاي قبل توسط انتشارات يايليق منتشر شده است. مجموعه هاي شعري (ساراي، اؤلچو، و آدين نه دير؟) سه اثر سروده شده توسط جناب دنيوي است که آنها نيز در سالهاي قبل توسط همان ناشر به همراه سفرنامه “سفر سپيد” منتشر گرديده است. استاد دنيوي، باني جشنواره اي به نام آنامين يايليغي بودند که حاصل آن کتاب 5 جلدي “آنامين يايليغي” مي باشد، اين جشنواره بعداً متوقف گرديد.
در نهايت براي اين استاد عزيز و تمامي اهالي قلم و هنر آرزوي موفقيت و سلامتي دارم.
حسين حسن نژاد قونسولکندی