پروفسور محمد عاکف اوکور، عضو هیئت علمی دانشگاه فنی ییلدیز استانبول با اشاره به تاثیرگذاری درگیری‌ها در قرهباغ اشغالی بر ایران گفت که رویکرد تهران نسبت به مسئله قرهباغ باعث رشد ملی‌گرایی و هویت‌طلبی در میان شهروندان ترک این کشور شده است.
پروفسور محمد عاکف اوکور، عضو هیئت علمی دانشگاه فنی ییلدیز استانبول در گفت‌وگو با خبرگزاری آناتولی با اشاره به اینکه درگیری‌ها در قرهباغ اشغالی از سوی بخش مهمی از جمعیت ایران از نزدیک دنبال می‌شود و تحولات قفقاز جنوبی بر بخش‌های شمالغرب این کشور تاثیر زیادی دارد، گفت: “رویکرد تهران نسبت به مسئله قرهباغ باعث رشد ملی‌گرایی و هویت‌طلبی در میان شهروندان ترک این کشور شده است”.
بسیاری از کارشناسان علوم سیاسی و روابط بین الملل طی روزهای اخیر با تاکید بر اینکه “ایران به دلایل زیادی خواهان قدرت‌گیری جمهوری آذربایجان نیست و اقتدار باکو را در تضاد با منافع ملی تعریف شده در تهران می‌داند، بر این موضوع تاکید دارند که حمایت ایران از ارمنستان طی 30 سال گذشته در راستای همین رویکرد اتخاذ شده است”.
طی هفته‌های اخیر شهروندان ترک ایران در تهران، تبریز، اردبیل، ارومیه و برخی دیگر از شهرهای این کشور در حمایت از عملیات ارتش آذربایجان برای پایان دادن به اشغال تقریبا 30 ساله منطقه قرهباغ و هفت استان اطراف آن به خیابان‌ها آمدند. در آخرین مورد مردم تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی روز یکشنبه 27 مهر علی‌رغم تدابیر شدید امنیتی با تجمع در مرکز این شهر خواستار بسته شدن مرز نوردوز با ارمنستان به عنوان مهم‌ترین مجرای تنفسی دولت ایروان شدند.
معترضین خواسته‌های خود را با شعارهایی چون «نوردوز باید بسته شود» و «حمایت از ارمنستان جنایت است» بیان کردند و اعتراض خود به رویکرد دولت کشورشان به مسئله قرهباغ را نشان دادند.
پروفسور محمد عاکف اوکور با تاکید بر اینکه “افزایش اعتراض شمار کثیری از شهروندان ایران نسبت به سیاست این کشور در قبال مسئله قرهباغ علی‌رغم برخورد نهادهای امنیتی تهران با معترضین، نشانگر عدم واقع‌گرا بودن نگاه دولت ایران به مسئله است، اظهار داشت: “رویدادهای اخیر نشان داد که سیاست ایران در قبال قفقاز جنوبی امکان تداوم در بلند مدت را نخواهد داشت”.
این عضو هیئت علمی رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل با بیان اینکه با توجه به منطقه و بافت جمعیتی قفقاز جنوبی، تفاسیر مرتبط درباره احتمال تبدیل قرهباغ به سوریه ای دیگر بسیار اشتباه است، تصریح کرد: “تلاش برای ایجاد تشابه میان مسئله قرهباغ و وضعیت سوریه تحلیل درستی نیست. شاید بتوان مسئله قرهباغ را با موضوع دره بقاع مقایسه کرد. در چنین شرایطی ارمنستان که ادعای مالکیت منطقه را ندارد احتمالا دست به استفاده از گروه‌های تروریستی مختلف در اطراف قرهباغ به عنوان سپر دفاعی برای خود خواهد کرد”.
وی افزود: “به وجود آمدن موقعیتی شبیه وضعیت دره بقاع از سوی ایروان در منطقه، نه تنها تهدیدی برای امنیت آذربایجان، ترکیه، گرجستان و حتی ایران خواهد بود، بلکه مسکو نیز احتمالا از چنین وضعیتی متضرر خواهد شد”.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه “ارمنستان در طولانی‌مدت به لحاظ اقتصادی، نظامی و نیروی انسانی توان مبارزه و جنگ با جمهوری آذربایجان را ندارد”، ادامه داد: “ایران در طی زمان در حمایت از ارمنستان با سختی‌های بیشتری روبرو خواهد شد. عملیات ارتش آذربایجان برای آزادسازی قرهباغ باعث رشد حس ملی‌گرایی و هویت طلبی در میان تُرک‌های ایران شده است. این مسئله نیز در نوبه خود در میان مدت تهران را به سمت اتخاذ سیاست‌های واقع‌گرایانه تر درباره بحران قرهباغ با در نظر گرقتن دموگرافی و بافت جمعیتی ایران سوق خواهد داد. در حالی که طی سالهای گذشته رویکرد و اظهارات مقامات ایرانی و رفتار آنها در قبال آذربایجان و ارمنستان ضد و نقیض بوده است”.
دکتر سرحان آفاجان، عضو هیئت علمی انستیتوی مطالعات خاورمیانه و کشورهای اسلامی دانشگاه مرمره نیز بر روی این نکته تاکید دارد که ایران به ارمنستان به عنوان شریکی راهبردی نگاه میکند.
وی در این باره گفت: “ایران متوجه نفوذ و تاثیر اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ترکیه در آذربایجان است. به همین دلیل نیز ایران از ابعاد مختلفی به جمهوری آذربایجان به عنوان یک ریسک محتمل نگاه میکند. ایران به دنبال از دست دادن ارمنستان نیست. از سوی دیگر تهران به هیچ عنوان خواهان پایان کامل اشغال قرهباغ و حل و فصل مسئله به نفع آذربایجان نیست”.
بابک شاهد کارشناس مسائل ایران در مرکز مطالعاتی تبریز نیز با اشاره به اینکه ایران با عدم اتخاذ سیاستی مبهم در مسئله قرهباغ ترجیح داده که در کنار آذربایجان قرار نگیرد، اظهار داشت: “شمار زیادی ویدئو و تصاویر منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی نشان دهنده کمک تهران به ایروان برای تامین نیازهای نظامی و لوجستیکی ارمنستان است. به ویژه تصاویر مربوط به انتقال کامیون‌های نظامی از ایران به ارمنستان باعث ایجاد خشم گسترده در میان ترک‌های ایران شد و شهروندان ترک این کشور در 10 و 27 مهر با حضور در خیابان‌ها اعتراض خود به کمک‌های تهران به ایروان را نشان دادند. این مسئله نیز باعث شد مقامات ایرانی حداقل در اظهارات خود به نفع ارمنستان کمی عقب نشینی کنند”.
عارف کسکین، کارشناس مسائل ایران و خاورمیانه نیز با بیان اینکه تهران اشغال استان‌های آغدام، فضولی، جبرائیل، کلبجر، قبادلی و زنگلان توسط ارمنستان را قبول دارد، تصریح کرد که رویکرد تهران نسبت به اشغال قرهباغ مبهم بوده است.
کسکین در این باره اظهار داشت: “ایران با حمایت از ایجاد یک منطقه خودمختار ارمنی در قرهباغ اصل بی طرفی را رعایت نکرده است. رویکرد مقامات ایران درباره قرهباغ مبنی بر ایجاد یک منطقه خودمختار به رویکرد ارمنستان بسیار نزدیک است. اگر چه ایران به شکلی مبهم ارمنستان را کشوری اشغالگر معرفی میکند اما دارای مواضعی نزدیک به این کشور است و همواره از سال 1992 بدین سو از ایروان حمایت کرده است. طبیعتا خواست تهران، ادامه اشغالگری ارمنستان در قرهباغ است. با این حال ایران به هیچ وجه مایل به وقوع درگیری و جنگ در منطقه نیست. چرا که وقوع درگیری در قرهباغ همواره باعث اعتراض شهروندان آذربایجانی ایران شده است. ایران از سال 1992 بدین سو همواره گذرگاه تنفسی ارمنستان بوده است”.
وی همچنین با اشاره به اینکه “ارمنستان به دلیل روابط خصمانه با ترکیه، گرجستان و جمهوری آذربایجان و نداشتن روابط دیپلماتیک مناسب با این کشورها، بیشتر نیازهای نظامی و لجستیکی خود را از طریق مرز ایران تامین میکند”، تاکید کرد: “ایران با حمایت سیاسی و دیپلماتیک باعث خارج شدن شدن ارمنستان از محاصره شده است”.
این کارشناس مسائل خاورمیانه دلیل اصلی ایران برای اتخاذ چنین سیاستی را عدم تمایل تهران برای همسایگی با آذربایجانی قوی عنوان کرده و گفت: “چرا که ایران همواره به جمهوری آذربایجان به عنوان تهدیدی علیه خود می‌نگرد. یک آذربایجان قدرتمند در قفقاز به معنای ترکیه ای قدرتمند است. از سوی دیگر ایران سعی دارد با اتخاذ سیاست فعلی خود در قبال قرهباغ، از تبدیل شدن جمهوری آذربایجان به عنوان مرکز جاذبه ای برای آذربایجانی‌های ایران جلوگیری کند. اما حمایت تهران از ارمنستان همواره باعث رشد هویت شهروندان ترک ایران شده است. می‌توان انتظار داشت که در صورت ادامه درگیری‌ها در قرهباغ، عتراضات ترک‌ها در ایران نیز دشت یابد”.