یاز بولومونون ایلک چاغیندان ایکی آیا قده ر ساوالان داغینین چئوره سینده هر گون هم دومان باسار و هم ایسه یاغیش یاغار. بو حالدا گوردویوموز، ائشیتدییمیز دبلری و عینی حالدا جور به جور یاغیشین آدلاریندا ایللر اونجه دویدوغوموز قایدادا و بیلدیییمیز قده ر آشاغیدا قئیده آلاجاغیق. یاغ سوزجویو مصدر فورمونا دوننده یاغماق شکلینه دونسه ده، آنجاق آخماق، هجوم ائتمک و داملا _ داملا یئر اوزونه آخان سو آنلامینیدا یئتیریر.
ترکیه ده اگرسه یاغمور سوزجویو یئر تاپسادا، آنجاق آذربایجاندا ایسه یاغیش قایداسیندا سویله نیلیر. بو اساسدان بو سوزجوکلر ظاهر باخیمیندان فرقلی دئییلسه لرده، آنجاق کوکسل باخیمیندان عینی آنلامدادیلار. بیر اورنک قایداسیندا یاغمورلوق سوزجویو ترکیه ده بیر نوع گئییم آنلامیندا ایشله نیر. و فارسجا بو گئییمه بارانی دئییرلر.
یاغ سوزجویو یاغیش سوزجویونه کوک سانیلسادا آنجاق باشقا آنلامدادا ایشله نیر. باخ: روغن. بو اساسدان یاغ سوزجویو بو اساسدادا باشقا بولوملره بولونور. باخ: کره یاغی ،ساری یاغ، علفیات یاغی، قویروق یاغی،شام یاغی و حتی پیی ( چرب ) سوزجویوده چوخ یئرلرده یاغ آنلامیندا ایشله نیر. حتی بو آنلاملاردان باشقا یاغ قویولان قابلاریندا اوزونه آیید آدلاری وار. یاغ لبی، یاغ قابی، کره لیک،یاغ بارداغی و ها بئله…
بعضا بعضی اورنکلره ده راست گلیریک. بو اورنک لر مثال قایداسیندا ایشله نیر. بو اساسدان بیری یئمک یئینده دئیرلر.یئگلین دای یاغی داممایاجاق کی. یا باشقا بیر شکیلده بیغینین یاغی دامیر. باخ(سیبیل یاغی ).
داملا و دامجی سوزجویونه قاییداندا هر بیر زیغلی ائوین تاوانیندان ائوین ایچ اوزونه دوشن داملایا دامجی دئیرلر. بیر اورنکله یئنی دن یاغیش سوزجویونه قاییداق. دام دامیر گره ک سویاق سالاق(اورنک ) .و مصدر قایداسینا دوننده اولور دامماق.
دبلر اساسیندا یاغیش یاغما مراسمی ان آیدینجا اوزونو بللی ائدیر. بیر اورنکدن دولایی ساوالاندا بیر داغ وار دئیرلر او داغا یالنیز قادین چیخا بیلر. بو آنلام بو قایدادادیر یاغیش یاغمایان زامان قادینلار بئله داغلارا چیخاراق یاغیش دوعاسی ائدرمیشلر. بو قایدادا چومچه خاتین، چومچه گلین، سو گلین، دودو گزدیرمک، قودو قودو و ها بئله… یاغیش مراسیمینه آیید بحثلردیلر.
ایندیسه بیزیم کندیمیز خیاو شهرینه باغلی اولان بیر کنددیر. بیزیم کندده بیر تپه نین آدی. پیری تپه سی اولسادا اوستونده یئرله شن بیر قارا داشادا قوربان داشی دئیرلر. دئییم لر اساسیندا یاغیش یاغمایان چاغدا بیر یاشلی بیر قادین الینده قوران کیتابی بو تپه یه چیخاراق یاغیش دوعاسینی ائدرمیش و حتی بو داشیندا دیبینده قورباندا کسرمیشلر.
حتی اوشاق اولان چاغدا یادیمدادیر. نئچه گون اولاردیر. دولو دولولاییردیر و یاغیش وورهای یاغیردیر. بو قایدادا داها یاغیش آیزیسین دئیه آتام تندیر شیشینی گتیره رک ائودن چوله آتدیر( اینانج ).
بو قایدادا یاغیشین شدتلی و شدتسیز یاغماسیندادا آنلاملار اوزه چیخیر. شدتلی قایدادا گوو گورولده ییر. یاغیش چیرپیر، دولو وورور، دولچا دوشور و …
اوشاقلیقدان بری ائشیدیییم و گوردویوم یاغیشلار نوعونو آشاغیدا قئیده آلیرام
۱.سیسقا یاغیش: چوخ نارین و سیزقین یاغان یاغیش. بو یاغیشدا گوو گورولده مز. آنجاق آدامی جوم جولوق ائده ر
۲.آغ یاغیش: داملاسی بویوک و شدتله یاغان یاغیش
۳.لئیسان: داملاسی بویوک و شدتله یاغان یاغیش
۴.شیدیرغی یاغیش: شدتله یاغان و عینی حالدا یئری زیغ زیمیریق و لوهمه یه دوندرن یاغیش. باخ : شیدیریغلاما یاغیر
۵.شئح: چوخ اینجه و سیزقین گلن سو داملاسی. سحر چاغی اوت اوستونده اوتوران سو داملاسی. و بونا شئح مونجوغو دئیرلر. و حتی قاینار سودادا دئیرلر چاینیک مونجوغلاییر. یانی دنه دنه سو چاینیکین ایچینده داملا داملا اولور.
۶.گورشاد: گوو گورولتوسیله بیرلیکده یاغان یاغیش. باخ: گورشاد دوشموشدور
۷.سپه له مه یاغیش: سپینتی قایدادا یاغان یاغیش
۸.گونون اوزون آچان یاغیش: گاه یاغار و گاه گون چیخاندا دئیرلر بو یاغیش گونون اوزون آچیر.بئله بیر یاغیشلی هاوادا گوی قورشاغی اوزه چیخار. و دئیرلر فاتما خالا هانا اوزادیب
۹.دولو: تگرک. ان ماراغلی بودور تگرگ سوزجویوده تورکجه بیر سوزدور. باخ تگری یاغیش، آداما تگر گلیر(آدامی آلدادیر )
۱۰.دولچا: کیچیک تگرگ
۱۱.یئللی یاغیش: یئلیله بیرلیکده یاغان یاغیش
۱۲.قار یاغیش: پاییز بولومونده قاریلا یاغیش هر ایکیسی بیرلیکده یاغار
رحیم غلامی