سبب گرفتارى مدير میرزا رشديه/علی مرادی مراغه ای
ناظم الاسلام کرمانی در کتاب خود در مورد دلایل دستگیر و تبعید میرزاحسن رشدیه، نکات جالبی آورده است که به مناسبت 18آذر سالروز مرگ رشدیه در زیر می آورم.
این جرائم انگار در طول این یکصد سال تاریخ ایران تغییری نکرده و همواره تازه بوده…!
«ميرزا حسن آقا رشديه از اشخاص باحرارت و درستكار در زمان امين الدوله صدراعظم ايران پس از آنكه مدتى در تبريز در تأسيس مدارس و مكاتب زحمات كشيده بطهران آمد و تأسيس مدرسۀ رشديه را نمود در واقع، مؤسس مكاتب بوضع جديد اين شخص است در اوايل ورودش، مقدسين و بعض از مردم او را مثل يكنفر كافر نجس العين ميدانستند چه كه الف و باء را تغيير داد فتحه را كه تا آنوقت زبر ميگفتند صداى بالا نام نهاد ضمّه را كه تا آنوقت پيش ميناميدند صداى وسط ميگفت كسره را كه تا آنوقت زير ميخواندند صداى پائين ميخواند و همچنين خط عمودى و خط افقى ياد اطفال داد…ديگر آنكه چوب و فلكه در مدرسه نيست اطفال خودسر بار ميآيند…
فرياد مقدسين در مجالس بلند شد كه آخر الزمان نزديك شده است كه جماعتى بابى و لامذهب ميخواهند الف و باء ما را تغيير دهند قرآن را از دست اطفال بگيرند و كتاب بآنها ياد بدهند ديگر آنكه اطفال را زبان خارجه تعليم داده است…
مجملا رساله هم از بعض علماء تأليف شد در رد مدارس و تكفير اولياء مدارس. ليكن پس از دخول آقاى طباطبائى و تأسيس مدرسۀ اسلام مردم كم كم دانستند كه اين مدارس عبارت از همان مكاتب است و اين ارقام حساب است نه زبان خارجه و تغييرى هم در الف و باء داده نشد همان الف و باء قديم است منتها قدرى مشكل تر از آن.
حاج ميرزا حسن آقا هم دانست كه اين مردم قابل نيستند خورده خورده از حرارت افتاد و براى ترويج مقصود خود روزنامه ايجاد كرد موسوم به روزنامۀ مكتب. خواست كه در روزنامه مردم را بيدار كند و بترويج معارف بكوشد ليكن وزير علوم و وزير انطباعات از روزنامۀ او و ساير جرايد جلوگيرى كردند.سبب
در اين اثناء كه متهم بود در نزد عين الدوله كه اين شخص را اگر بحال خود گذارد علاوه بر اينكه الف و باء را تغيير خواهد داد و روزنامه نويس هم شده است گناه روزنامه نويسى كمتر از گناه مدرسه تأسيس كردن نيست و گاه‌گاهى هم بكتابخانۀ ملى ميرود كه اينهم گناهى است كه عفو ندارد.
بعض اوقات هم در خانه و مدرسه بعضى را دور خود جمع ميكند خبر دادند به عين الدوله كه ميرزا حسن مدير رشديه را ديدند كه شبنامه منتشر مي نموده است باز راپورت رسيد كه عصر سه شنبۀ ۲۱ ربيع الثانى ۱۳۲۴ هجرى در منزل رشديه انجمنى تشكيل يافته است كه اجزاء آن از اين قرار است: مجد الاسلام كرمانى – ناظم الاسلام كرمانى – ميرزا آقا اصفهانى و صداى رشديه بلند بود كه چرا بايد (سانسور) براى جرايد قرار دهند چرا بايد روزنامۀ علمى بنظر وزير انطباعات برسد…
سه نفرى كه در آن مجلس بودند كه مجدالاسلام و ميرزا آقا و رشديه است گرفتار شدند…»
منبع: سبب تاریخ بیداری ایرانیان، ناظم الاسلام کرمانی…ج2، ص ۳۶۳.