. رضا خان از همان روز اول کودتا (سوم اسفند 1299) به زور، قلدری و خشونت وجهه‌ی قانونی داد و همچون شبحی تاریک بر تمامی ارکان دولت سایه افکند چنانکه هیچ نخست‌وزیری نتوانست این وضعیت را تحمل کند و از کودتا ( اسفند 1299) تا نخست‌وزیری او یعنی در مدت دو سال (1302-1300) شش دولت سر کار آمده و سقوط کرد.
رضا خان یک قزاق جاهل و قلدر بود و هسته و حلقه‌ی اصلی کارگزارانش نیز از همین قزاق‌های جاهلی بودند که میراث‌دار سنت ارتش تزاری روس در مستعمرات آن دولت بودند. رضا خان تا جایی که می‌توانست با اعمال زور، ارعاب و تهدید، خشونت و قلدری را به امری مشروع و قانونی تبدیل کرد و در هر موردی که منویات شخصی‌اش ایجاب می‌کرد، حتی از این قوانین نیز تخطی می‌کرد. او حتی سال‌ها بعد و پس از تجربه‌ی جایگاه‌های وزارت جنگ، نخست‌وزیری و حتی پادشاهی، به شخصیتی رشد یافته و فرهیخته تبدیل نشد. از قزاقی تا پادشاهی، پرخاشگر، فحاش، قلدر و بزن بهادر بود. او یک جاهل بود، جاهل ماند و جاهل رفت.
از روزی که رضا خان کودتا کرده و سردار سپه شد، اکثر وزرای کابینه‌های پی در پی با دخالت و تأیید او سر کار می‌آمدند. این وزرا افرادی بودند که به راحتی تسلیم قلدری او شده و حتی برای تقرب به او مسابقه می‌دادند. آنها که عاجز از هر نوع تدبیر اصولی بودند، بهترین راه چاره را در توسل به قلدرمآبی و زورگویی به تأسی از سردار سپه یافتند. چنانکه گویی روشی نو در تدبیر امور یافته‌اند. اگر هم وزیری باب میل رضا خان نبود، با کارشکنی‌ها و آزارهای پنهان و آشکار او مواجه می‌شد تا جایی که یا همکاری کند (حداقل سکوت) یا کناره‌گیری.
از نمونه‌های بسیار جالب این مقامات و رفتارهای زورگویانه، رفتار وزیر فرهنگ با معلمین معترض بود. در سال 1300 حقوق معلمین مدارس به مدت 6 ماه پرداخت نشد. سرانجام در روز 27 مهر ماه 1300 (16 صفر 1340 ق)، معلمین مدارس که چندین بار به نخست‌وزیر مراجعه کرده و نتیجه نگرفته بودند، اعلامیه‌ای منتشر کرده و اعتصاب کردند. مدارس تعطیل شد و معلمین معترض در مسجد سپهسالار گرد آمدند. از میان معلمین معترض یک نماینده انتخاب شده و برای مذاکره با وزیر فرهنگ نزد او رفت. همچنین بیانیه‌ای با عنوان «دیوار آهنین» منتشر کرده و اعلام کردند تا حقوق‌شان پرداخت نشده، سر کار نخواهند رفت. وزیر فرهنگ در گفتگو با نماینده‌ی معلمین با تحکم گفت: مخارج قشون بر همه چیز مقدم است! و تنها حقوق 2 ماه از 6 ماه معوق پرداخت شد (مکی، 1361، ج1: ص542). این در حالی بود که تنها دلیل موجه قزاق‌ها برای کودتا به فرماندهی رضا میرپنج و آن همه بی‌قاعدگی، عقب افتادن حقوق و مواجب‌شان به مدت 4 ماه بود.
سیدمرتضی حسینی
