تاریخه بیر باخیش
ضمن سلام و احترام؛ بعنوان متخصص شهرسازی تاریخی، به جهت امکان بهره مندی و به اشتراک گذاری اطلاعات علمی-تاریخی مختصری راجع به عمارت آلا قاپی قزوین ارائه میگردد.
قبل از ورود به مبحث شهرسازی تاریخی، ابتدا بعنوان اطلاعاتی میان رشته ای عرض کنم که، در زبان تورکی بدلیل سبک تلفظ و ادای کلمات و در حقیقت نوع مخرج دهانی، کلماتی مثل قاپو یا بهارلو یا اسکانلو یا قراخانلو و امثالهم در محاوره بصورت قاپی و باهارلی و اسکانلی و قاراخانلی و امثالهم ادا و تلفظ میشوند و هیچ وقت در مخرج زبانی تورکی، اصطلاحاً دهان جمع نمیشود.
و یا کلماتی مثل گؤیدرق یا میاندرق و امثالهم در تلفظ به {Ə} با الفبای عربی« ه » ختم میشوند؛ مثل گؤیدره و میان دره و…،
اما از نظر محتوای تاریخ شهرسازی که منظور نظر بنده از این مطلب است، عرض شود که، منظور از اصطلاح عالی قاپو که نوشتار و ادای صحیح تورکی آن «عالی قاپی» میباشد، بمعنای« سرای و دربار عالی »، در مقام عالیترین ساختمان حاکمیتی میباشد.
بعد از قبول اسلام در فلات ایران با توجه به نوشته های« ابن خلدون عرب» بعنوان پدر تاریخ و جامعه شناسی کلاسیک، ایران«ارض الاتراک» یا سرزمین تورک ها بود که بهمین دلیل میراث های حاکمیتی، معماری، و زبان حکومت و‌سیاست و کشورداری و معماری و‌فرهنگ و تمدن تورکی و بالطبع، بیشترین تمرکز متروپلیتن ها یا کلانشهرهای حکومتی و مدنی در شمالغرب جغرافیایی ایران، یعنی ایالت آزربایجان واقع بودند.
از اردبیل تا تبریز و مراغه و اهر و سلطانیه زنجان و ری و تهران و قزوین و اورمیه و خوی و همدان الی ماشالله…،
پایتخت هایی مثل اصفهان و تهران بعنوان کاردستی های ثانوی از روی الگوهای اولیه ساخته شده اند.
شهر اصفهان حاصل دست معماران تورک امپراطوری صفوی از روی نقشه ی شهر تبریز و میدان نقش جهان اصفهان ساخته شده از روی نقشه ی میدان صاحب دیوان اوزون حسن آق قویونلو در محل میدان صاحب الامر فعلی تبریز میباشد.
شهر تهران حاصل پنج مرحله توسعه ی شهری بدستور خاقان مدرن تبریزی، ناصرالدین شاه متجدد و باسواد میباشد.
بزرگترین شهر تاریخی واقعی و بر اساس اصول پنجگانه ی اشاره شده ی شهر از نگاه« مارکس وبر» در کتاب شهر در گذر زمان، شهر تبریز با دارا بودن بزرگترین بازار سرپوشیده ی جهان در قلب و امتداد مسیر تاریخی« ایپک یۏلو» یا جاده‌ی ابریشم مصطلح میباشد.
دارا بودن بیشترین تعداد کنسولگری( شهبندری ها و امثالهم ) های تاریخی در شهر تبریز از امپراطوری های تاریخی مثل عثمانی و دولت هایی از ملیت های پروس ژرمن مثل آلمان و اتریش و ونیزی ها وفلورانسی ها و جنوایی ها و واتیکان مذهبی باعث قرار گرفتن شهر تبریز در قرن پانزدهم میلادی در بین پنج متروپلیتن بزرگ و اول دنیا شده بود.
اصطلاح فرانسوی پاساژ “passag” پسیج یا معبر و مسیر بعنوان اصطلاحی جا افتاده در معنای خیابان و گذر،(با مراکز تجاری در دو طرف) که معادل انگلیسی mall و shopping center و…میباشد)
برای اولین بار بدلیل قرار گیری کنسولگری های ذکر شده در بالا در گذر« سینما دربندی» در تبریز، با ساختمان های سنگی و معماری باشکوه و تاریخی و در حقیقت، به یاد و تداعی کننده‌ی شب های پاریس و لندن، بعنوان دو پایتخت برتر بعد از انقلاب صنعتی قرن هجدهم میلادی در دنیا، برای اولین بار در تبریز و در ساخت این خیابان و گذر بکار رفته است.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که اولین شهردار تبریز، (قاسم خان والی) فارغ التحصیل پاریس در سال ۱۲۸۵ شمسی بود.
با نهایت احترام، متن تقدیم به بزرگ بانوی مبارز آزربایجان و نماینده ی نسل زنان مبارز نستوه و خستگی ناپذیر تورک، سرکار خانوم حکیمه احمدی، مدیر محترم گروه فاخر و ارزشمند اورمو گؤلو و سایر دختران شرافتمند و مبارز سرزمین مقدس مان آزربایجان، یادگار گرامی و‌ارزشمند مرحوم شهبازی (سارای خانوم شهبازی) و سایر دختران عزیزمان.
آزربایجان قیزلاری
گؤیلرین اولدوزلاری…
با نهایت افتخار و‌امتنان، داوود خاکپور قراخانلو {پژوهشگر مقطع عالی شهرسازی، تبریز}.
پ.ن: تورک مقاله‌لری
*تحریف تاریخ به سبک صدا و سیمای مِیلی
*شهر قزوین بخشی از ایالت آزربایجان
*نام کشور سلسله‌ی صفویان ایران نبود.