قدیمی ترین آثار انسانهای نخستین آذربایجان در غار آزیخ فضولی قره باغ و تام تامای اورمیه/دکتر توحید ملک زاده
برای بررسی اوضاع ائتنيكی آذربايجان لاجرم بايد به مطالعات باستانشناسی نيز استناد كنيم و در اين جاها بررسيها از نوع بشری شروع می شود كه معروف به انسانهای نئاندرتال هستند. غار ها و مغاره های موجود آذربايجان نشانی است از سكونت انسانهای غارنشين در اين غارهاي باستاني كه حائز اهميت فراواني هستند. غارهاي تام تاما در شمال اورميه و غار “ آزيخ” در بخش فضولی قرهباغ در شمال رود ارس از اين قبيل هستند.
در غار آزيخ در عمق 14 – 10 متری روی هم رفته ده لايه كه در طی هزاران سال مسكونی بودهاند شناسايی شده است . باستان شناسان توانسته اند در لايه پنجم غار قطعهای از فك يك موجود انسان نما بدست آورند كه دارای استخوانهای زمختی بوده و از نظر ويژگيهای آنتروپولوژی شباهتهايی با انسان های سين آنتروپ ، هايدلبرگ و نئاندرتال دارد . عدهای اين استخوان را با يك موجود خيلی باستانی كه در حدود دو ميليون سال قبل می زيست ، كه بقايايش در آفريقای شمالی هم ديده شده قابل قياس دانسته و به آن نام “ آزيخ آنتروپ ” دادهاند. در اين لايه همچنين بقايای گودالی نيز بدست آمده است كه می توانسته به عنوان اجاق مورد استفاده قرار گيرد. متخصصين آنرا مربوط به اوايل دوران يخبندان ميندل دانستهاند .
در غار تامتاما در كوهستانهای شمال اورميه نيز پروفسور كارلتون.س.كوون ( 1919 ) استخوانهايی از گاو ، گوسفند، بز، اسب، گورخر، انواع مرغ، لاك پشت و غيره بدست آورده كه حاكی از يك محيط جنگلی بوده و با توجه به اين شواهد می توانسته زيستگاه گروهی از انسانهای نئاندرتال منزوی در آنجا باشد. جالب اينجاست كه محمود كاشغری اين انسانهای منزوی را “ كئييك كيشی ” ناميده است .
فعاليتهای باستانشناسی آينده در آذربايجان در غارها و سكونت گاههای قديم انسانها می تواند حضور انسانهای از نوع نئاندرتال ديگری را در چهارگوش آذربايجان ثابت كند.
