حماسه گیلگامیش متعلق به سومریان و مربوط به ماجراها و حماسه های گیلگامش پادشاه شهر اوروک می باشد. این حماسه متعلق به 6 هزار سال قبل هست . در این حماسه حداقل بیش از یکصد لغت اعم از اسامی اشخاص، توپونیم ها، الهه ها و… را می توان دید که ریشه ای کاملا تورکی دارند که مربوط به اقوام پروتوتورک منجمله سومریان می باشد. در اینجا به عنوان نمونه به سه لغت “آگ آلمه”، ” سوموکان” و “آتانا” اشاره می شود.
آگ آلمهAg Alme – آق_آلما:
” آگالمه” قصری بزرگ و متعلق به الهه ی بزرگ “نینه سون” مادر گیلگمیش در شهر اوروک بود؛ در داستان مربوط به آماده شدن گیلگمیش و انکیدو برای رفتن به کوهستان جنگلی سدرsadera گیلگمیش به انکیدو می گوید:” آیا باید باقی عمر خود را در خانه بنشینیم؟ آن گاه گیلگمیش زبان به سخن گشود و به انکیدو گفت:” دوست من، بگذار به قصر بزرگ ” آگالمه ” برویم و در برابر ملکه ی “نینه سون” بایستیم. نینه سون خردمند است و دانش بسیار دارد” به نزد ملکه ی بزرگ نین سون / نینه سون(مادر گیلگمیش) رفتند و…”( حماسه گیلگامیش اثر ساندارز، ترجمه فلزی، 1395: 115)
شواهد درون متنی ترجمه الوح حماسه مانند: قصر و خانه بودن آن مکان، مجلل و زیبا بودن قصر،ارتباط هویت تورکی بسیاری از لغات درون حماسه با یکدیگر که به صورت مراعات النظیر در بطن و متن اصلی حماسه به کار رفته اند مانند آنا، آنو، آننا،نینه سون، اوتوناپیشتیم،سایاد،هوم بابا،مشو( نام کوهی میان تبریز و اورمیه)،آتانا، آراتا،اوتو،آرشین،تقدس عدد هفت و …ذهن مخاطب را می تواند مجاب کند که در اینجا لغت ترکیب ” اگ + آلمه” همان “آق + آلما” ی تورکی باشد. این قرائت با قرائت تورکی و معنای موجود آن بیشتر با لغات زبان تورکی شباهت دارد تا اینکه با زبان های دیگر؛ چراکه لغت ترکیبی ” آگالمه” درقالب هر زبانی به غیر از زبان تورکی به بی معنایی و بی هویتی خواهد انجامید.
سوموکان – سوموخان Sumukan ( الهه ی آب و کشتزارها ):
سومریان دارای الهه های متعددی بودند که الهه ی بزرگ “آنو / آنا/ مادر تمام الهه های آنان بود یکی از این الهه ها، الهه ی “سوموخان ” معروف به الهه ی “آب و آبیاری و کشتزارها ” بود؛ ترکیب سوموکان مرکب از لغات “سو +مو+کان” به معنای الهه ی آب و کشتزار می باشد:
سو: آب
مو:؟ آب،دریاچه؟ عنصر “مو” را در توپونیم ” اور+مو =اورمو ” و همچنین ترکیب ” مو +سو = موسو/ موسی” به معنای ” از آب گرفته شده هم می توان دید.
کان: خان،بزرگ،خدا،سرور، آقا
نظر برخی از اتیمولوژیست بر این است که کلمه “سومر” مرکب از سو+ ار و یا حتی سوبار یا سوبیر می باشد.
آتانا
آتانا: خدای افسانه ای کیش که پس از طوفان معروف به نوح (اوتوناپیشتیم) حکمروایی کرد. در حماسه ای که از او نام برده شده او را سوار بر عقابی به آسمان بردند. در خصوص قصر “ایرکالا- ایرکارا-یئرکارا” که از زبان انکیدو و گیلگمیش در حماسه توصیف می شود به لغت “آتانا” و “سوموکان”نیز اشاره شده است:” در خانه ی غبار و تاریکی که بدان وارد شدم. روحانیون بزرگ و خدمتکاران مذهبی، کاهنان جادو و خلسه بودند. خادمان معبد بودند. و “آتاناAtana” بود. پادشاه کیش که در روزگاران گذشته عقابی او را به آسمان آورده بود. هم چنین سوموکان/سوموخان ( خدای آبها و آبیاری و خدای کشتزارها) را دیدم و آرش کیگال(ملکه ی جهان زیرزمین در آنجا بود(حماسه گیلگامیش اثر ساندارز، ترجمه فلزی،1395: 131)
لغات تورکی حماسه ی گیل گامیش/خلیل مختاری نیا
منبع:
ساندارز / ن./ ک، حماسه ی گیلگامیش ، ترجمه دکتر محمد اسماعیل فلزی ، تهران،نشر هیرمند ، 1395