تصویر گذشته و آینده برای ترکان و ترکان مسیحی/پرویز شاهمرسی
نزدیک به 1800 سال است که ترکان با دین مسیح آشنا شده اند. این آشنایی از طریق راهبان نسطوری بوجود آمد که به ترکستان آمده و به تبلیغ دین خود پرداختند. در این زمان دین مسیح به رقابتی تنگاتنگ با دو دین دیگر یعنی مانی و بودا وارد شد. این رقابت با پیروزی دین مانی خاتمه یافت ولی در سده های بعدی با کوچ عمومی ترکان از شرق به غرب و همسایگی برخی طوایف ترک با مسیحیان اروپا، این دین دوباره در میان ترکان نضج گرفت. بطور کلی ترکان مسیحی به دو دستة اروپایی و آسیایی تقسیم می شوند. ترکان مسیحی آسیایی جمعیت بیشتری دارند. در حاضر گروههای ترک مسیحی عبارتند از:
1-قاقائوزها. 2- چوواشها. 3- خاکاسها. 4- آلتایهای کوهستانی. 5- ساخاها (یاکوتها). 6- دولقانها. 7- توفاها (قاراقاسها).
تصویر گذشته و آینده برای ترکان
ترکها سنتهای پیشرفته دینی یعنی عامل پیشگیری و بازدارندگی ندارند. به تعبیر دیگر ترکها دین ملی ندارند به همین دلیل مانند برخی اقوام دیگر مانعی برای حرکت سریع بسوی آینده ندارند. ترکها در پیشرفت سریع، گذشته را چندان مورد اندیشه قرار نمی دهند. بدین جهت است که قوم گرایی توانست تجسم خودشناسی فرهنگی ترکها باشد. شعور قومی ترکها بسیار تحرک یافت. گذشتن ازشمن گرایی به یکتاپرستی و بعد به دنیاگرایی و دور شدن از سنتهای ایرانی- اسلامی، هر کدام مرحله ای در رشد سریع شعور جوان، نورس و پرتحرک است. مهمترین ویژگیهای اساسی ترکان عبارتند از:
1- ویژگی غیرتاریخی و همه زمانی.
2- تدبیر سیاسی و نظامی.
3- تحرک شعور نژادی.
4- تکاپوی بی نظیر مشتاقانه.
پیشینة علم ترک شناسی
«ترک شناسی» یا «تورکولوژی» شاخه ای از علم شرقشناسی است که بطور مشخص از سدة 14 میلادی آغاز شده است اما با در نظر گرفتن ویژگی اصلی آن یعنی «شناخت ویژگیهای ترکان» می توان گفت که نویسندگان روم و لاتین از قبیل مارسلینوس (سدة 4)، پریسکوس(سدة 5)، آپولیناریس (سدة5)، یوردانس (سدة 6)، پروکوپیوس (سدة 6)، مناندروس پروتکتور (سدة 6)، گریگوری دتور (سدة 6) پیشگامان این علم بوده اند. بعدها کسانی چون آنا کومننا (سدة 12) و مارکوپولو (سدة 13) نیز به این جرگه تعلق دارند. بطور کلی پیدایش «ترک شناسی» ارتباط مستقیم با پیدایش مکتب رمانتیسم در اروپا دارد. با رمانتیسم فرهیختگان اروپایی به شرق علاقمند شده و بدین ترتیب شرقشناسی و بدنبال آن ترک شناسی بصورت علمی وارد تحقیقات علمی و تاریخی شد. «ترک شناسی» کمک زیادی به حل مشکلات بغرنج تاریخی در گذشتة اقوام آسیایی و بویژه آسیای مرکزی کرد.
