طوایف (های) ارمنی از زمانیکه دین مسیحیت را به عنوان دین رسمی خود پذیرفتند برای رومیان مسیحی به عنوان ستون پنجم در مقابل ابتدا اشکانیان و سپس ساسانیان و همچنین هون ها و خزرها شناخته شدند. بعد از ظهور دین مبین اسلام آنها به عنوان (قول چماق) بنی امیه در آذربایجان بکار برده شدند.
در زمان عباسیان آنها به عنوان جاسوس و مزدور در مقابل قیام ضداشغالگری بابک خرمدین عمل نمودند و آنها بودند که بابک و بردارش عبدالله را به افشین و خلیفه عباسی تحویل دادند.
از زمان ایلخانان و بخصوص صفویان که پای غربی ها به ممالک اسلامی باز شد فعالیت های جاسوسی و ستون پنجمی ارامنه بیشتر مورد توجه استعمارگران قرار گرفت. اقدامات برادران شرلی در نزدیکی به ارامنه و ایجاد نفاق بین مسلمانان بسیار عیان است و آنها هیزم بیار معرکه شیعه و سنی در عصر شاه عباس صفوی بودند. از آنجایی که مسلمانان غربی های مسیحی را مشرک می دانستند آنها را در خانه و کاروانسراهای خود راه نمی دادند. به همان خاطر غربی ها در خانه ها و اماکن ارامنه منزل نموده و استفاده های مادی و معنوی لازم را از محضر پرفیض آنها می بردند و به تدریج روابط ارمنی ـ غربی در ممالک اسلامی جای ویژه و مخصوص خود را باز نمود. و مراجعات ارامنه به اروپا با استقبال هم مسلکان روبرو شده و دسته ها و تشکیلات مقتضی را در اکثر کشورهای اروپایی بوجود آوردند و لوبی گری های خوبی برای همفکران خود جا نمودند.
مدتها قبل از جنگ های قاجاریه و روسیه در زمان فتحعلی شاه و عباس میرزا، آنها به عنوان گروهای قابل اعتماد و تکیه گاه اصلی روسیه انتخاب گردیدند. بعد از شکست قوای قاجاریه که اکثراً آذربایجانی بودند آنطرف رود آراز به روسیه تعلّق یافت. از آن زمان، آزار و اذیت مسلمانان آذربایجان و قفقازی در دستور کار دولت روسیه و پایگاه اصلی آنها ارامنه قرار گرفت تا بدین طریق مسلمانان را از قفقاز و آذربایجان بیرون رانند.
قتل گریبایدوف و عهدنامه ترکمنچای روسی تمسکی برای گردآوری و تجمع ارامنه در مناطق فعلی قره باغ و ایروان گردید. که توأم با فراری دادن ترکان آذربایجانی بود. بعد از انقلاب سوسیالیستی شوروی، ارامنه کشور ارمنستان را تشکیل دادند و عمده خاک آذربایجان دو دستی تقدیم ارامنه گردید. بعد از فروپاشی شوروی منطقه قره باغ به اشغال نیروهای ارمنی درآمد و این در حالی بود که به شدت تحت حمایت روسها و برخی کشورهای دیگر از جمله فرانسه بودند. هم اکنون لوبی های ارمنی در کشورهای همسایه خوب فعالیت می کنند و از تمامی امکانات ممکن علیه آذربایجان و ترکها استفاده می نمایند.
منصور جدی
