نقش قزاقها در تاریخ ترک و تومروس از سرکردگان سکاها/پرویز شاهمرسی
نقش قزاقها در تاریخ ترک
واژة «قزاق» درلهجه ترکی قوموق به معنای سلحشور، عصبانی و سرباز آمده است. نام قزاق اولین بار در شاهنامه فردوسی به عنوان نام قوم و خان ذکر شده است. قزاقها در سده 16 میلادی تحت فرماندهی قاسم خان متحد شدند. قزاقها در زمان پسر قاسم خان، تاشکند را تصرف کردند. سه قرن بعد آنها به زیرحاکمیت روسها رفتند. قزاقها نزدیک ترین قرابت فرهنگ را به روسی در میان ترکان دارند. ازبکها و قزاقها از دیرباز به همین دلیل باهم کشمکش داشته اند. از نظر ازبکها، قزاق شدن نخستین قدم برای روس شدن است. زبان ترکی قزاقی جزء گروه ترکی قپچاق- نوقای بوده و با ترکی قرقیزی اشتراکات فراوان دارد. ادبیات کتبی قزاقی از نیمه دوم سده نوزدهم و زمان پیوستن به روسیه آغاز می شود. چوگان ولیخانوف، ایبرای آلتین ساری و آبای گونانبای پیشقراولان ادبیات قزاقی هستند.
تومروس از سرکردگان سکاها، در سال 530 قبل از میلاد مسیح در صحنه تاریخ دیده شد. نام او هم در منابع یونانی و هم در منابع ایرانی آمده است. زمان تولد و مرگش مشخص نیست. احتمال دارد او نوه «آلپ ارتونقا» خاقان بزرگ ترک باشد. آلپ ار تونقا که درمنابع ایرانی به نام «افراسیاب» شناخته می شود، در سال 624 قبل از میلاد درگذشته است. 94 سال بعد جنگ میان کوروش و تومروس روی داده است. به همین جهت رابطه خویشاوندی میان تومروس و آلپ ار تونقا محتمل است.
کوروش در سال 539 قبل از میلاد بابل را تصرف کرده و دراندیشه مصر بود اما با شنیدن خبر ایلغار سکاها، روی به شرق یا به تعبیر بهتر شمال نهاد. کوروش قاصدی به نزد تومروس فرستاده و پیشنهاد ازدواج داد. تومروس پاسخ منفی داد. کوروش روی رودخانه «آراکس» پلهایی برپا کرده و کوشید تا به سرزمین سکاها وارد شود. تومروس او را از این کار منع کرد ولی کوروش که کشورهای بزرگی مانند بابل و لیدیه را تصرف کرده بود، جنگ با یک قبیله گمنام را بسیار آسان می شمرد. گروهی از لشکریان کوروش به سکاها حمله کرده و سپس رو به فرار نهادند. سکاها به تعقیب آنها پرداختند. «اسپارگاپیس» پسر تومروس فرمانده این گروه بود. سربازان کوروش به آنان در هنگام استراحت حمله کرده و بسیاری از آنان را کشتند. اسپارگاپیس نیز اسیر شد. چون این خبر به تومروس رسید، نامه ای به کوروش نوشته و آزادی پسرش را خواست. دستهای اسپارگاپیس را باز کردند ولی او خود را کشت. با رسیدن خبر مرگ اسپارگاپیس، سکاها به سپاه کوروش حمله کردند. این جنگ در جایی تنگ اتفاق افتاد. سکاها از یک تاکتیک جنگی به نام «تاکتیک تورانی» استفاده کردند. در پایان جنگ ایرانیان شکست خوردند و کوروش نیز کشته شد.
