چیلله حاققیندا نوتلار/حسن اومود اوغلو
بو کیچیک چیلله ده هئچ اؤزونه گؤره دئییل. بؤيوک چیللهنین سؤزونو بیر ایل ائشیدر. بیر ایل ائشیتمز و ائشیدن ایل اؤزونو اوُرواتلی آپارار. ائله کی، قولاقآردینا وورور، باخ اوندا اوزونو گؤرمه. تا بوْزآیاجان گؤیون اوزونو بوروم- بوروم بوراسیدی.
کیچیک چیللهنین قورتارماغینا بیر- ایکی گون قالمیشدان هر آخشام دوققازلاردا تونقال قالایاردیلار. واخت- وعده گلیب همین مقاما یئتنده آغساققاللار جاوان- جومورلارا ائشیتدیرردیلر:
– چیللهقوْوانین واختیدی ها! تونقال چاتیب اوجاقلاری گورلاندیرین کی، بوْزآی دامارلانیب چیللهیه دوْی گلسین.
هه، ایندی کی، بوْزآیین آدینی توتدوق، قوی اوندا اونون خاصیّتین قانادینا دوزموش بیر ائل سؤیلمهسیندن ده سوراق وئرک. هه، سؤز او یئردن، او چاغدان تکان آلیب گلیر کی، ایل آیا گونه بؤلونوردو. بوتون آیلار گلیب اؤز گونلرینی گؤتورموشدو، تکجه آیین بیرینه هئچ بیر گون دوشمهمیشدی. ییغیشیب گئنگش ائلهیندن سونرا بو قرارا گلدیلر کی، آیلارین هرهسی اؤزونون بیر- ایکی گونون، بو گونسوز قالمیش آیا وئرسین. اونون دا گونلری دوزلسین. بلی، اونبیر آیین کیمیسی بیر گون، کیمیسی ایکی گون کیمیسی ده اوچ گون وئردی. بئلهلیکله آیلارین سایی دؤنوب اولدو اونایکی. تزه دوزلَن آیین گونلری فصیللردهکی آیلاردان ییغیلدیغینا گؤره اونون هاواسینین احوالیندان باش آچماق موشگوله دؤندو. بیر ده گؤردون ایستیدی؛ اوستوندن بیر آز کئچمیش باخیرسان کی، بولود گلدی، سویوق دوشدو. او بیری گون یئنه آچیلدی. غرض، بئلهجه قات- قاریشیق، بوْز بیر آی عرصهیه گلدی. او سببدن ائل- جماعات اونو «بوزآی» دئییب نشانلادی.
اسفند آیی خالق آراسیندا خیدیر نبی/ خیدیر ایلیاس دا/ آلا چالپو آیی کیمی مشهوردور. بو دؤره جملهلر ده دئییلیر. آلا چالپونون سون هفتهسی ایله یازین بیرینجی هفته سینده اسن قورو سویوق یئله «خیدیر» دئییلر. اوندان سونرا تورپاق قیزیشیر. بالا چیلله چیخاندا سونرا کورداوغلو گئجهسی. کورداوغلو گئجه چولده قالیر. او، گئجه چییینینه داش گؤتوروب دایانمادان دولانیر کی، بالا چیلله سویوغو اونو دوندورماسین. آتاسی دئییر: اوغلوم سحره کیمی دونماسا یئر ایسینیبسونرا هاوا ایسینیر و یئر قیزیر.
او کی، قالدی ایلآخیر چرشنبه آخشامینین سؤز- صحبتینه، بو دا بیر آیری اختلاطتدی. دده- بابادان نوروز بایرامیندان دؤرد هفته قاباق چرشنبه آخشامی تونقال چاتماق قایدادی.
بو چرشنبهلرین ده اؤز آدی، عادتی وار. بیرینجی چرشنبه «ازل چرشنبه»دی. «ازلچرشنبه»یه «کول چرشنبه» ده دئیرلر. همن چرشنبهده یاندیریلان تونقالین کولونو گؤیه سوووروب اوجادان قیشقیرارلار کی: «چیللهنین گؤزونه کول ائیلهییریک!» ایکینجی چرشنبه «موشتولوقچو چرشنبه»دی. بو چرشنبهده هامی بیر- بیرینه موشتولوق وئرر کی، چیلله تمام- کمال سوْووشوب گئدیب. سونرا «گول» چرشبنه گلیر. «گول» چرشنبهده تمیزلیک ائلهمک، ائو ائشیگی، پالتار- پالازی چیرپیب، سیلیب گوله دؤندرمک قایدادی. قالیر دؤردونجو- بایرامدان قاباقکی چرشنبه. همین چرشنبه آخشامی «ایلآخیر چرشنبه» ساییلیر. بَری باشدان ناغدیجا بیلین کی، اولولاریمیز هفتهنین گونلرینی اوغورونا، سایاسینا گؤره سیناقدان چیخاریب بیر پاراسینی آغیر، بیر پاراسینی دا یونگول ساییبلار. همین حسابلا اَن آغیر گون چرشنبه آخشامی، ان یونگول، سایالی گون جومه (جمعه) آخشامییلا جومهدی. آغیر گون اولدوغوندان چرشنبه آخشامینا کهنه کیشیلر «دوز گونو» دئییردیلر. همین گون ائو بینهسی قویماق، اکینه- بیچینه باشلاماق، توی- دویون، ائلهمک مصلحت بیلینمهییب. ایشین بینهسینی، سفتهسینی جومهده قویماق اوغورلو ساییلیب. «جومه»نین ائلات آراسیندا اؤز آدی وار: «آدینا». بوشونا دئمهییبلر کی:
بو گون آدینادی،
ایشلر آواندینادی.
غرض، چرشنبه آخشامی آغیر گون ساییلدیغیندان ایلین آخیرینجی هفتهسینین همین گونونده تونقال قالاییب اودون اوستوندن آتیلا- آتیلا جمعی آغریلاری تؤکر، یئددی جوره شیرین نعمت دادیب نحس گوندن قورتولار. سونرا دا خوش اوقاتلا او بیری گونلره قدم باسیب نوروزو قارشیلارلار. دئییرلر کی، نه قدر آجیمیز، قادامیز واردیسا، هامیسینی تؤکدوک آخیر چرشنبهنین اوستونه…
وئریلن منبعلردن آیدین اولور: چیلله تورک منشألی سؤزدور. یئر اوزونه قار یاغیب یئرین چیل گؤرونمهسیندن و باشقا وئریلن چیل کؤکلو سؤزلردن بللی اولور، چیلله اؤزوموزوندور و سانسکریت منشألی چهل سؤزو ایله هئچ بیر علاقهسی یوخدور. بؤیوک چیللهنین قیرخ گون اولدوغو جمعیتی سهوه سالیر و اگر بئلهدیرسه بالا چیللهنین ایگیرمی گون اولدوغونا نه دئیک؟ قیرخین بالا- بؤیویو اولماز!
چیلله حاققیندا نوتلار/حسن اومود اوغلو