چین شمالی سرزمین تاریخی تورک هاست، تابقاج،گورشاد و قره خانیان/پرویز شاهمرسی
_تابقاج
«تابقاج» ها گروهی از ترکان بودند که در نواحی شمالی چین ساکن شده و به تدریج تحت تأثیر فرهنگ چینی قرار گرفتند. آنها بتدریج آنچنان قدرتی بدست آوردند که حکومتی مستقل ایجاد کردند. برجسته ترین فرمانروای آنها «توپاتائو» بود که از سال 423 تا 452 میلادی حکومت کرد. او تمام سلطنت نشینهای ترکی و مغولی را در چین شمالی تصرف کرد. ترکها حکومت او را «تابقاج» و چینی ها «توپا» نامیدند. او قویترین شخصیت این خاندان جدّی و بااراده ترک بود. رشادتی خارق العاده داشت. مغولان بی اندازه از او وحشت داشتند. اگرچه توپاتائو فرهنگ چینی را پذیرفته بود ولی هنوز امید داشت که ریشه های ترکی خود را حفظ کند به همین خاطر هم دستور مجازات راهبان بودایی را صادر کرد. به مرور زمان تابقاجها در فرهنگ چینی مستحیل شدند و بعدها حکومتی جایگزین آنان شد که «وئی» نام گرفت. در منابع تاریخی از این دو حکومت به نام «چین» و «ماچین» یاد می شود که منظور همان «چین شمالی» و «چین جنوبی» است.
_گورشاد
گورشاد یکی از شخصیتهای نامدار تاریخ ترک است. او نمونه ای از قهرمانان است که جان خود را بر سر حیثیت و شرافت مردمش فدا کرد. زمانی که «تای تسونگ» در سال 627 میلادی امپراتور چین شد، ترکان وضعیتی بسیار ناگوار پیدا کردند. تای تسونگ با زور و حیله ترکان را شکست داد و خاقان آنها را اسیر کرد. پیمانی ذلت بار بر ترکان تحمیل شد و آنان استقلال و فرمانروایی خود را از دست دادند. این دوران را که بیش از 50 سال طول کشید، در تاریخ ترک «دوران فترت» می نامند. ترکان در این دوران انواع و اقسام تحقیرها را تجربه کردند. در کتیبه های اورخون آمده است که مردم به هم می گفتند: «ما دولتی داشتیم، ما خاقانی داشتیم، آنها چه شدند؟». در این دوران سخت «گورشاد» که یکی از افسران گارد سلطنتی چین بود تصمیم گرفت به همراهی چند تن از دوستانش پاسخ این تحقیرها را با قتل «تای تسونگ» بدهد. آنها چهل نفر بودند. در روز موعود بدلیل بدی هوا امپراتور از پایتخت بیرون نیامد و اوضاع طبق نقشه پیش نرفت ولی گورشاد و دوستانش حمله را آغاز کردند. همه آنها در این ماجرا جان باختند. نام گورشاد در ردیف قهرمانان ترک جاودان شد.
_قره خانیان
«قره خان» یا «خان اعظم» در زبان ترکی به معنای حاکمی است که از سلاله حاکمان نیست و به زور بازوی خود، قدرت را کسب کرده است. در این معنا مقابل «ساری خان» است که حاکمی از تبار حاکمان می باشد. تقابل رنگ سیاه و زرد، نشانه سهم حاکم از اصالت خانوادگی است. «ساتوق بوغراخان» نخستین حاکم این خاندان، پس از مسلمان شدن در نیمه اول قرن چهارم هجری خود را «عبدالکریم» نامید. او پس از رسیدن به قدرت، اسلام را دین رسمی اعلام کرد. این نخستین بار بود که حکومتی از ترکان، اسلام را می پذیرفت. پس از این رویداد، راه ورود به ماوراءالنهر، برای قره خانیان گشوده شد. استیلای اینان با فراز و فرودهایی، تا زمان حمله مغول ادامه یافت. بخارا پایتخت اصلی این دولت بود. ادبیات ترکی اسلامی نخستین بار در این دوره شکل گرفت و آثاری چون «قوتادقوبیلیک» و «دیوان لغات الترک» در چنین فضای فرهنگی پدید آمد. به عقیده برخی مورخان، حکومت قره خانیان، آغاز گرایش به سلطه سیاسی در میان ترکان است.
