مرکز ترجمه کشوری آذربایجان کتاب «حیدر علی اف و زبان آذربایجانی» را منتشر نموده که به مناسبت یکصدمین سالگرد تولد بنیان گذار آذربایجان نوین، حیدر علی اف (سال حیدر علی اف) منتشر نموده است که در آن به عشق، دقت و توجه رهبر بزرگ آذربایجان به زبان ترکی آذربایجانی، و تلاش و کوشش و اقدامات تاریخی ایشان در راستای حفظ پالودگی این زبان و توسعه ی آن نمودند منعکس گردیده است.
«حیدر علی اف و زبان آذربایجانی» مجموعه ای است نفیس که در آن فرمان ها و تصمیمات امضا شده توسط این رهبر داهی آذربایجان در خصوص حفظ و حراست زبان آذربایجان به عنوان یک ارزش ملی، پذیرش زبان آذربایجانی به عنوان زبان ملی، و گسترش استفاده و روزآمد کردن آن و نیز سخنرانی ها و بیاناتی که به مناسبت های مختلف در خصوص زبان آذربایجانی ایراد فرموده بودند در خود جای داده است و شامل فصولی هم چون «بیانات حیدر علی اف در خصوص زبان آذربایجانی»، «زبان آذربایجانی در اسناد رسمی» و «حیدر علی اف و ادبیات آذربایجانی» است. کتاب هم چنین اطلاعاتی در خصوص زندگی و فعالیت های این رهبر بزرگ آذربایجان نیز ارائه داده و دارای «آلبوم عکس» نفیسی نیز هست.
مدیر پروژه نویسنده ی مردمی خانم آفاق مسعود است که دیباچه ای وزین نیز بر آن نگاشته اند و ویراستار اثر یاشار علی اف است.
رسالت تاریخی
زبان هر ملتی هویت، تاریخ و منحصر به فرد بودن آن ملت است و پلی است که گذشته ی آن ملت را به حال و امروز را به فردا پیوند می زند و ادبیات نیز موجب غنا و بسط و توسعه ی آن زبان می گردد. هیچ مفهوم دیگری، به جز زبان و خاک، نمی تواند وطن را به وطن تبدیل کند. یکی از این دو جغرافیای یک ملت است و دیگری نیز محدوده ی معنوی آن را مشخص می کند.
در گذر قرون و اعصار، رسالت حفظ، حراست و توسعه ی زبان بر عهده ی شخصیت های تاریخی بوده است که به آن زبان سخن می گفته اند. اگر امروز نگاهی به تاریخ زبانمان بیافکنیم خواهیم دید که هیچ شخصیتی به اندازه ی رهبر بزرگ آذربایجان حیدر علی اف در غنا و تکامل آن ایفای نقش نکرده و از هیچ کوششی برای تبدیل شدن به یکی نمادهای ملی آذربایجان در کنار سایر نمادهای ملی هم چون نشان ملی، پرچم و سرود ملی فروگذار نکرده و شخصیت دومی در تاریخمان سراغ نداریم که هم چون او با عزمی خلل ناپذیر جسارتی مثال زدنی در این عرصه تمام سعی و کوشش خود را به کار گرفته باشد.
جمله ای معروف که حیدر علی اف در سخنرانی خود به مناسبت پنجاهمین سالگرد تأسیس دانشگاه دولتی آذربایجان در سال 1969 ایراد نمودند، «زبان مادری نیازمند مراقبت دولت و دلسوزی بزرگان جامعه است!» نشان داد، حتی در کشوری که زیر سیطره ی اتحاد شوروی قرار داشت و در سال های پایانی دهه ی شصت، که بیشترین فشار سیاسی و ایدئولوژیک وجود داشت، از هیچ فرصتی برای استفاده و توسعه ی زبان آذربایجانی به عنوان یک ارزش ملی، حفظ و حراست آن به عنوان یک ارزش منحصر به فرد ملی، تثبیت جایگاه قانونی آن به عنوان زبان ملی، توسعه ی کاربرد و محدوده ی استفاده از آن، حفظ پالودگی، غنای آن فروگذار نبوده و همواره از طریق برگزاری تدابیر و مراسم های تعیین کننده ی زیاد که در راستای توسعه ی زبان ملی و ارتقاء روح آزادی در جامعه، در کنار بیداری روح بازگشت به خود و خودباوری ملی، ایجاد شرایط لازم برای دمیدن روحی تازه در زبان و ادبیات آذربایجانی از نقطه نظر معنا، مضمون و ایده های آثار ادبی، گشودن افق های جدید پیش روی آزادی ادبی و بدیعی برای نویسندگان و ادبا و …. تمام سعی و توان خود را به کار بسته است.
رهبر بزرگ آذربایجان حیدر علی اف، در دهمین کنگره ی نویسندگان آذربایجانی در 30 اکتبر 1997، خود این دوران را این گونه توصیف نمودند:
«خاطرم هست که در کنگره ی نخست نویسندگان آذربایجانی، هنگامی که من به زبان آذربایجانی ایراد سخنرانی نمودم، در زمان تنفس همه دور من جمع شده و به من تبریک گفتند. این به آن خاطر بود که من برای بار نخست در آن همایش به زبان آذربایجانی ایراد سخنرانی کرده بودم. برادران عزیزم به شما بگویم این امر شجاعت زیادی هم نمی طلبد. این زبان خود ما است. تنها دلیل این بود که دولتمردان تا آن زمان به زبان آذربایجانی سخنرانی نکرده بودند. این زبان تنها زبان روزمره و زبان ادبی بوده است. ولی هیچ گاه زبان رسمی نبوده است.»
دلبستگی ای که رهبر بزرگ آذربایجان حیدر علی اف به زبان مادری داشت و عشق و محبتی بی انتهای ایشان به مردم و ملت خود پس از آن که ایشان برای بار دوم به حاکمیت آمدند نمود بارزتری به خود گرفت …. طی این سال ها ایشان ارزش و اهمیت زبان آذربایجانی را در سطح ملی و کشوری در اولویت برنامه های خود قرار داد و در کنار بنا نهادن پایه های مستحکمی برای زبان آذربایجان از نقطه نظر به روز بودن، تدریس، استفاده و تحقیقات آن از طریق صدور فرمان ها و تصمیمات متعددی که طی این سال ها امضا نمودند، سرمنشاء تغییرات تاریخی زیادی از نقطه نظر توسعه، غنای مضامین و ماهیت، و گستره ی استفاده و بیان این زبان نیز بودند.
حیدر علی اف، که با گام هایی که با اراده ای پولادین در راه رفاه، شکوفایی، توسعه و حفظ استقلال، و استحکام پایه های کشور آذربایجان برداشت، نام خود را با حروف طلایی در تاریخ آذربایجان حک کرد، خدماتی بی نظیرش برای ارتقاء زبان آذربایجانی به سطح یک زبان پربار ادبی ارائه نمود و دقت و توجه و خاصی که برای حفظ و اشاعه ی ادبیات ملی، حفظ و حراست و توسعه ی آن به کار بست نیز شایسته ی توجه و دقت فراوان است.
حیدر علی اف، از همان سال های نخستی که به عنوان رهبر آذربایجان تعیین گردید، با آن که مصادف بود با دوران دیکتاتوری ایدئولوژیک و خفقان اتحاد شوروی، توجه ویژه ای را معطوف ادبیات ملی به عنوان یک ثروت معنوی ملت آذربایجان نمود، عناوین و جوایز بزرگی را برای نویسندگان و شعرا اعطاء نمود، برای آنها مراسم بزرگداشت برگزار نمود، مراسم و تدابیر زیادی را در سطح کشور و ملی برای حفظ و حراست این میراث فرهنگی کلاسیک برگزار نمود – از آن جمله می توان به احداث مقبره های ملا پناه واقف و حسین جاوید، افتتاح مجسمه ها و بناهای یادبود عمادالدین نسیمی، جلیل ممدقلی زاده، جعفر جبارلی، صمد وروغون، عاشیق علی عسگر، نریمان نریمانوف حسین جاوید و صابر و احداث خانه موزه های بزرگان فرهنگ و ادب، انتقال جنازه ی حسین جاوید از سیبری به زادگاه خود در نخجوان و دفن او در خانه ی آباء و اجدادی خود و بسیاری اقدامات سرنوشت ساز از این دست اشاره نمود که جایگاه این رهبر بزرگ آذربایجان را در حفظ و اشاعه ی زبان آذربایجان به سطحی دست نیافتنی ارتقاء داده و در یک کلام می توان او را «بزرگمرد ادبیات» آذربایجان نامید.