اولین مقاله ای که درباره روز جهانی زبان مادری در مطبوعات ایران منتشر شده
«هر كلمه ستاره ای است درخشان» نوشته دکتر امید شکری اولین مقاله ای است که درباره روز جهانی زبان مادری در مطبوعات ایران منتشر شده است.
این مقاله روز شنبه ۲ اسفند ۱۳۸۲ همرمان با ۲۱ فوریه روز جهانی زبان مادری در روزنامه همشهری به چاپ رسیده است.
متن این مقاله عینا در زیر آورده شده است:
به مناسبت ۲۱ فوریه، روز جهانی زبان مادری
هر كلمه ستاره ای است درخشان
امید شکری
با نگاهی به سیستم آموزشی كشورها، این نكته را می توان دریافت كه در اكثر این سیستم ها یك زبان، به عنوان زبان رسمی مورد استفاده قرار می گیرد.
در برخی از این سیستم ها، امكاناتی توسط دولت فراهم می شود كه تا در كنار ترویج زبان رسمی كشور، زبان های محلی و قومی نیز بتوانند بسط و گسترش یابند. اما در دولت هایی كه در سیستم آموزشی و فرهنگی آنها تفكرات نژادپرستی حكمفرماست، فقط یك زبان به عنوان زبان رسمی مطرح شده و مجال بسط و گسترش برای سایر زبان های محلی داده نمی شود و تمامی امكانات برای زبان رسمی آن كشور هزینه می شود.
تا پیش از استقلال بنگلادش از كشور پاكستان در دهه ۵۰ میلادی، زبان رسمی كه در مدارس و دانشگاههای آن ایالت آموزش داده می شد زبان پاكستانی(اردو) بود. در طی این دوران تا زمان كسب استقلال از پاكستان، فعالیت زیادی جهت به كارگیری و تدریس زبان بنگالی در كنار زبان اردو توسط فعالین دانشگاهی و فرهنگی انجام گرفت. به خاطر تفكرات خاص دولت پاكستان، كوچكترین حركتی در این زمینه با شدیدترین اقدامات این دولت مواجه می شد؛ از جمله این كه فعالان بسط و گسترش زبان بنگالی كه توسط نیروهای امنیتی پاكستان ترور شدند می توان به ابوالبركت (استاد دانشگاه داكا)، رفیع الدین احمد(دانشجو)، شوفیر رحمان (كارمند عالیرتبه دادگاه عالی بنگلادش) اشاره كرد، كه این حوادث در روزهای ۲۱ و ۲۲ فوریه سال ۱۹۵۲ اتفاق افتاد.
بنگلادش اولین كشوری بود كه در نوامبر سال ۹۹ پیشنهاد رسمی خود را مبنی بر نامگذاری روز ۲۱ فوریه (۲ اسفند) به نام روز جهانی زبان مادری به سازمان یونسكو ارائه كرد. این پیشنهاد در سی امین نشست عمومی سازمان یونسكو به تصویب نمایندگان كشورهایی چون ایتالیا، روسیه، شیلی، هلند، سوئیس، پاراگوئه، جمهوری دومنیكن، هند، مالزی، عربستان سعودی، لهستان، گامبیا و … رسید.
همزمان با این فعالیت ها، سازمان دیگری با عنوان طرفداران جهانی زبان مادری Mother Language Lovers of the world در كانادا تشكیل شد كه اعضای آن را افرادی از ملیت های انگلیسی، هندی، آلمانی، بنگلادشی، هلندی و … تشكیل می دادند. این سازمان نیز پیشنهاد خود را جهت نامگذاری روز ۲۱ فوریه، به نام روز جهانی زبان مادری، به سازمان یونسكو ارائه كرد.
پس از تصویب روز ۲۱ فوریه ، به نام روز جهانی زبان مادری، طرحی توسط یونسكو تهیه و به تمامی كشورهای عضو ابلاغ شد. در این طرح برای معلمان، دانش آموزان و دانشجویان برنامه های خاصی تدارك دیده شده بود. عنوان این طرح چنین بود: چرا روز جهانی زبان مادری؟ تنوع زبان ها و فرهنگ های مختلف، بیانگر ارزش جهانی آنها برای تقویت حس وحدت و انسجام جوامع بشری است. اهمیت بازشناسی تنوع زبانی، یونسكو را بر آن داشت تا تصمیم به برگزاری جشن روز جهانی زبان مادری بگیرد.
چه چیزی باید گرامی داشته شود؟
روز جهانی زبان مادری برای نشان دادن تنوع زبانی در كنار سیستم آموزشی چند زبانه و گسترش آگاهی عمومی از زبان ها و فرهنگ های سنتی است كه بر پایه درك تساهل و گفت وگو بنا شده است.
معلمان در این روز در رابطه با فرق بین زبان مادری و زبانی كه دانش آموزان با آن آموزش می بینند، توضیحاتی به دانش آموزان ارائه می دهند و از دانش آموزان می خواهند كه با زبان مادری، خود و خانواده خویش را معرفی كرده و به زبان مادری داستان، شعر، ترانه های محلی خویش و مطالب مورد علاقه را به سایر دانش آموزان یاد دهند.
دانشجویان در این روز باید این نكته را مدنظر قرار دهند كه فرهنگ های مختلف مبین زبان های مختلف هستند و باید نگرش تازه ای در مورد همكلاسی و هم اتاقی هایشان كه به زبان مادری خویش صحبت می كنند، داشته باشند. فعالیت های فرهنگی این روز برای دانشجویان اجرای نمایشنامه ها به زبان مادری، اجرای ترانه ها و موسیقی های محلی است. فرصت مغتنمی خواهد بود تا به بهانه روز جهانی زبان مادری، دانشجویان با سایر دانشجویان غیر هم زبان، آشنا شوند. آنها می توانند با طرح سئوالاتی مصاحبه هایی با دانشجویان در مورد زبان مادری آنها ترتیب داده و نتایج این مصاحبه ها و بررسی های خویش را در اینترنت و سایر محیط های نشر منتشر نمایند. وظیفه مهم رسانه ها برای گرامی داشت این روز انعكاس اخباری است كه همه ساله در روز جهانی زبان مادری از طرف یونسكو منتشر می گردد. رسانه های محلی نیز می توانند با نوشتن مقاله به زبان محلی آن منطقه به طرح مسائل فرهنگی آن منطقه بپردازند. در این راه نقش رسانه هایی چون رادیو و تلویزیون حائز اهمیت است.
برای اولین بار مراسم روز جهانی زبان مادری در فوریه سال ۲۰۰۰ در پاریس برگزار شد كه در آن مقامات عالی رتبه كشور فرانسه، نمایندگان كشورهای مختلف جهان و زبان شناسان برجسته ای چون نوام چامسكی شركت داشتند. در این مراسم كویچیرو ماتسورا مدیر كل سازمان یونسكو در مورد علل نامگذاری روز جهانی زبان مادری به سخنرانی پرداخت.
وی گفت: در سطح جهان بیش از ۶۰۰۰ گونه زبانی مختلف وجود دارد كه این تنوع بیانگر توانایی انسان برای ایجاد ابزار ارتباطی می باشد. زبان ها آینه تمام نمای ابعاد وجودی انسان و جوامع انسانی می باشند. وی در ادامه تشكر ویژه خود را از رئیس جمهور كشور ایسلند خانم ویگدیس فیننبو گادوتی(Vigdis Finnbogadotti) به عنوان اولین سفیر حسن نیت یونسكو در امر پاسداشت و اعتلای روز زبان مادری ابراز داشت. در ادامه، پیام كوفی عنان دبیر كل سازمان ملل درمورد لزوم ارج گزاری به روز جهانی زبان مادری قرائت شد. در مارس سال ۲۰۰۱ مراسم روز جهانی مادری در محل مركز مطالعات بین المللی زبان مادری (ت(International Mother Language Instituteدر داكا پایتخت بنگلادش برگزار شد.
با توجه به اهمیت موضوع، كوفی عنان دبیر كل سازمان ملل متحد در این مراسم حضور یافت. وی علت حضور خویش را اعلام تشكر و قدردانی سازمان ملل از ملت و دولت بنگلادش به خاطر تلاشی كه در جهت اعتلای زبان مادری و همچنین تلاشی كه در جهت نامگذاری روز ۲۱ فوریه به نام روز جهانی زبان مادری انجام داده بودند، دانست.
متن سخنرانی كوفی عنان در مركز مطالعات بین المللی زبان مادری چنین بود: «خانم ها و آقایان! حضور در این محل كه به واقع زیربنا و شالوده تأمل و تفكر در مورد زبان مادری است، برایم افتخار بزرگی است. در دوران كنونی فقط چند زبان به صورت جهانی درآمده اند در حالی كه بسیار لازم و ضروری است كه در مورد زبان های محلی نیز توجه لازم را مبذول نماییم، به نوبه خود امیدوارم كه اقدامات یونسكو منجر به افزایش آگاهی در بین اقشار مردم شده و به حفظ و حراست از زبان مادری منجر شود.
می خواهم مراتب قدردانی و تشكر ویژه خود و سازمان ملل را از دولت و ملت بنگلادش به خاطر اهتمام به امر مهم و خطیر حفظ و حراست زبان مادری اعلام نمایم.
سازمان علمی- فرهنگی آموزشی ملل متحد(یونسكو) به خاطر حرمت نام دیبوش(Dibosh) ، روز ۲۱ فوریه یعنی روز ترور وی را در سراسر جهان روز جهانی «زبان مادری» نامید. همین اعتقاد بود كه باعث پی ریزی مؤسسه ای شد كه هدفش بسط زبان های مادری در سراسر جهان است.
بنگلادش، نمونه بارز ملتی است كه موضوع زبان مادری در كنار مسائل مهم دیگری چون ایمان، حس وطن دوستی و… مؤلفه های اساسی زندگی شده است. ریشه تعلق در این جهان فانی، شنیدن زبان مادری هر انسانی است. زبان های گوناگون در میان مردم و گروه های مختلف برای سهولت امر فهمیدن و فهماندن پخش شده اند. امیدوارم در طی قرن اخیر همه مردم بتوانند در حفظ زبان مادری تمامی انسانها وحدت و تشریك مساعی نمایند.
خطر عمده ای كه ممكن است ۶۰۰۰ گونه زبانی حال حاضر را تهدید كند امكان از بین رفتن برخی از زبان ها در طی ۲۰ سال آینده است. اجتماع جهانی باید تلاش خویش را در راه حفظ و حراست از این میراث مشترك بشری به كار بندد.
باید پذیرفت كه زبان ها منحصر به فرد هستند، هستی انسان، انسانیت با مشاركت گرفتن از چندین زبان، غنی تر و پربارتر می گردد. زبان ها و مردمی كه بدانها تعلق دارند، باید با هم زندگی كنند. طی قرن اخیر شاهد فعالیت های مهم این مؤسسه برای فهم این موضوع مهم در جای جای جهان بوده ایم.»
در سال ۲۰۰۳ نیز برای چهارمین بار روز جهانی زبان مادری، طی مراسم باشكوهی در مقر یونسكو گرامی داشته شد و كویچیرو ماتسورا مدیر كل یونسكو طی سخنرانی به این موارد تأكید كرد.
امسال برای چهارمین بار است كه روز جهانی زبان مادری را گرامی می داریم. هدف از این مراسم تشویق و ترغیب مردم جهت بسط و گسترش زبان مادری است.
زبانها عامل ارتباط، ادراك و تأمل بوده و ترسیم كننده مسیری هستند كه خط واصل گذشته، حال و آینده است. انسان ها در مناطق جغرافیایی با گذشته و تاریخ خاص خویش زاده می شوند و مشابه این گونه مراسم در نقاط مختلف جهان برپا می شوند در مدارس و دانشگاه های كشور مكزیك شعرها، ترانه های محلی خوانده می شود. نمایشنامه هایی نیز به زبان مادری اجرا می شود.
در فیلیپین، مراسمی تحت عنوان:
In the galaxy of language every word isa star))در كهكشان زبان ها، هر كلمه ستاره ای است درخشان) برپا می شود. در كوزوو امكاناتی توسط دولت فراهم می شود كه دانش آموزان بتوانند با دانش آموزان سایر كشورها تماس برقرار كنند. در بنگلادش، مراسم خاص این روز با حضور یكی از مسئولین بلندپایه سازمان ملل یا یونسكو در محل مركز مطالعات بین المللی زبان مادری برگزار می شود.
از نظر ماتسورا، وظایف دولت ها بیشتر از ملت هاست كه باید برای حفظ و حراست فرهنگ های محلی و تنوع زبانی قوانین خاصی را تصویب كرده و به مرحله اجرا درآورند. وی نقش حفاظت و پاسداری زبان مادری را در امر توسعه پایدار مهم دانست. حذف یك زبان در واقع به معنای یك عمل بیولوژیك برای حذف یك قوم یا ملت می باشد.
زبان یك فرد از لحظه تولد تا موقع مرگ تكامل می یابد و ما باید سعی نماییم قدر این تنوع فرهنگی و بشری را بدانیم. یونسكو تلاش بی وقفه ای را در این راه شروع كرده و امیدوار است كه به یك سیستم آموزشی چندزبانه براساس ودر چارچوب ترفیع زبان مادری دست یابد. امیدواریم كه برنامه هایمان با مساعدت و همراهی دولتها در جهت حفظ و حراست زبان مادری با موفقیت همراه باشد. به امید این كه این توجه در جامعه ایران نیز تسری یابد