به مناسبت اولین سالگرد عملیات افتخارآفرین آزادی قره باغ آذربایجان از دست ارامنه/دکتر توحید ملک زاده
رمان محتشم « علی و نینو»:
انعکاس واقعیات علل حملات ارامنه در قره باغ آذربایجان
ابیات را می توان جزو لاینفک حیات معنوی انسان دانست که در پاره ای از تولیدات ادبی دنیای مدرن از جمله رمان ها، وقایع و حوادث تاریخی و همچنین جامعه شناسی، فولکلور و فرهنگ مردم آن جغرافیا نیز به نحوی بارز درمیان سطور رمان نقش می بندد. در این میان، تمام تاریخ معاصر آذربایجان شمال ارس و اوضاع و احوال منطقه قره باغ آذربایجان به شکل کاملا دقیقی در رمان محتشم« علی و نینو» دیده می شود.
رمان تاریخی و عاشقانه «علی و نینو» با رنگ و لعاب آذربایجانی ولی نوشته شده به زبان آلمانی، یکی از معروفترین داستان‌های عاشقانه تاریخی جهان است که به عنوان رمان ملی آذربایجان شناخته شده و به بیش از صد زبان دنیا ترجمه شده است.
در مورد هویت واقعی نویسنده مجهول این کتاب با نام مستعار قربان سعید، همیشه اختلافاتی بوده است. اکثر محققین و اتحادیه نویسندگان آذربایجان، نویسنده این اثر را ادیب سرشناس آذربایجان « یوسف وزیر چمن زمینلی» می دانند. این اثر ماندگار برای نخستین بار در سال 1937 در وین به آلمانی منتشر شد و بسیار مورد استقبال قرا گرفت. ترمه ترکی آن با ضعیف شدن اقتدار روسها در 1989 در باکو چاپ شد.
نام کتاب در واقع برگرفته از دو شخصیت اصلی رمان، علی و نینو ساکن باکو پایتخت آذربایجان است. زمان داستان هم برمی گردد به تاسیس جمهوری آذربایجان در 1918-1920 و قبل از استیلای بلشویکهای روس در منطقه. علی خان شیروانشیر پسر خان قره باغ و از اشراف‌زادگان آذربایجانی و نینو دختر مسیحی گرجی الاصل ساکن باکو، در سال‌های تحصیل در باکو عاشق هم می‌شوند. هر دو با وجود اختلافات فرهنگی و مذهبی و مخالفت خانواده‌هایشان تصمیم به ازدواج دارند. اما در کنار دلدادگی و زیبایی و تحمل رنج و مصائب روزگار هم وجود دارد. در این میان نقش بسیار منفی ناخاراریان ارمنی در تلاش برای بهم زدن عشق علی و نینو قابل توجه است. ناخاراریان ارمنی، نینو را می رباید ولی بلافاصله نینو به عشق اصلیش علی خان برمی گردد. قسمتی از داستان در تهران دنبال می شود جایی که عموی علی خان در دربار قاجارها مقامی دارد. پس از چندی نینو فضای بسیار سنتی تهران را قبول نکرده با علی خان به باکو برمی گردد. علی خان در دولت مستقل آذربایجان نقش برجسته ای می گیرد و در نهایت در برابر حملات روسها به گنجه شهید شده و نینو همراه با فرزندانش به تفلیس فرار می کند.
مضمون رمان علی و نینو به شکل جالبی اتحاد آذربایجان و گرجستان و همچنین تحرکات موذیانه ارمنستان را در شکل ناخاراریان به شکل تیزبینی نشان می دهد.
این رومان هم در آذربایجان و هم در گرجستان بسیار مورد توجه قرار گرفته است.بطوریکه مجسمه چرخان علی و نینو واقع در شهر باطوم ( باتومی) یکی از مهم ترین آثار هنری کشور گرجستان به حساب می آید.
برگردان به الفبای عربی و به زبان ترکی آذربایجان این رمان توسط آقایان احد فرهمندی (1395 انتشارات آذرنشر تبریز) و دومان اردم (1396 انتشارات کیرپی) چاپ شده است. کتاب صوتی این رومان نیز موجود است.
