21 آذر یا حکایت شکوفه در توفان و مملوکان مصر، تجربه ای موفق از حکومت ترکان
21 آذر در خاطره آذربایجان تلفیقی از غرور و حسرت است. در 21 آذر 1324 حکومتی بر سر کار آمد که چون برآوردن کردن مطالبات برحق مردم آذربایجان در زمینه های اقتصادی و فرهنگی را هدف خود قرار داده بود، شایسته آن است که حکومت ملی نامیده شود.
اگرچه این حکومت با کمک خارجی برسر کار آمده بود ولی در مدت یکسال سیاهه بلندبالایی از اقدامات افتخارآمیز در زمینه های مختلف پدید آورد که بیشتر از همه دوران بسیاری از حکومتهاست. مهمترین اقدام این حکومت رسمیت دادن و اجرایی کردن آموزش زبان مادری در آذربایجان و همچنین تبلور شخصیت خودکفایی و خودمختاری آذربایجان بود. رهبران این حکومت با وجود برخی نارسایی ها، انسانهایی پاکدست و غیور بودند که هرگز در بند منافع خود نبودند. این دوره کوتاه همچون حماسه ای شورانگیز در حافظة تاریخی آذربایجان باقی مانده است. حماسه ای که در 21 آذر 1325 پایانی غمبار یافت و آذربایجان دوباره به اشغال ستمگران طاغوت درآمد.
مملوکان مصر، تجربه ای موفق از حکومت ترکان
مملوکان غلامانی بودند که ملک صالح ایوب پسر صلاح الدین ایوبی از ترکان قپچاق خریده و به مصر برد. پس از سقوط سلسله ایوبیان، این مملوکان به رهبری امیر آیبک در سال 1250 م قدرت را در مصر بدست گرفتند. حکومت ممالیک ترک نزدیک به 267 سال طول کشید و آنان حدود 550 سال در این کشور حضور داشتند. سپاه مملوکان مصر در سال 1260 م در عین جالوت، سپاهیان مغول را شکست دادند. این اولین و بزرگترین شکست تاریخ مغول بود. سرداران ترک یعنی «قودوز» و «بیبرس»، به افسانه شکست ناپذیری مغول پایان دادند و مصر و سوریه را از سرنوشت غمباری نجات دادند که بر سر ایران و چین آمده بود. مملوکان در طول دوران حکومت خود، شیوه ای از کشورداری و اخذ مالیات را برپا کردند که به عنوان نمونه ای موفق شناخته می شود. «بیبرس» و «قلاون» دو نفر از مشهورترین حکمرانان این سلسله به شمار میروند.