تحلیل روابط همه‌جانبه ایران و ترکیه و سناریوی مناقشه احتمالی
مقدمه
ایران و ترکیه دو قدرت منطقه‌ای هستند که تاریخ روابط آنها همواره ترکیبی از همکاری و رقابت بوده است. این روابط تحت تأثیر عواملی همچون رقابت ژئوپلیتیکی، مسائل قومی، مداخلات در امور یکدیگر و سیاست‌های کلان منطقه‌ای قرار دارد. در سال‌های اخیر، سیاست‌های ایران در حمایت از گروه‌های مسلح مخالف ترکیه و همچنین نفوذ ترکیه در مناطق ترک‌نشین ایران، زمینه‌های بالقوه‌ای برای افزایش تنش میان دو کشور ایجاد کرده است. این مطلب به بررسی ابعاد این روابط و برتری‌های ترکیه در صورت بروز مناقشه نظامی می‌پردازد.
سابقه تاریخی درگیری‌های ایران و ترکیه
روابط ایران و ترکیه، ریشه در رقابت‌های تاریخی میان امپراتوری عثمانی و صفوی دارد. درگیری‌های مداوم این دو امپراتوری در قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی بر سر تسلط بر قفقاز، عراق و آناتولی، پایه‌های اختلافات ژئوپلیتیکی امروزی را بنا نهاد. عهدنامه‌های ارزنةالروم و قصرشیرین، اگرچه مرزهای دو کشور را مشخص کردند، اما رقابت فرهنگی، مذهبی و نظامی بین ایران و عثمانی همچنان ادامه یافت. این رقابت در دوران مدرن نیز به اشکال جدیدتری در قالب نفوذ منطقه‌ای، اختلافات قومی و جنگ‌های نیابتی ادامه دارد.
وضعیت کنونی روابط ایران و ترکیه
روابط ایران و ترکیه در حوزه‌های مختلف اقتصادی، نظامی و سیاسی دارای پیچیدگی‌های خاصی است. در حالی که هر دو کشور از نظر تجاری و انرژی روابط نزدیکی دارند، در حوزه‌های امنیتی و ایدئولوژیک رقابت شدیدی میان آنها وجود دارد. ایران از گروه‌های کُردی مسلح مخالف ترکیه حمایت می‌کند، در حالی که ترکیه با استفاده از نفوذ فرهنگی و سیاسی خود در مناطق ترک‌نشین ایران، می‌تواند در سیاست داخلی ایران اثرگذار باشد اما تا حالا و بنابه دلایلی از این موضوع امتناع کرده است.
پاشنه آشیل ایران و ترکیه: مسئله اتنیک‌های کرد و ترک
۱. کُردها: کردها یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های قومی بدون دولت مستقل در منطقه هستند که در ایران و ترکیه جمعیت قابل توجهی دارند. ترکیه همواره با گروه‌های مسلح کرد مانند پ.ک.ک. درگیر بوده، در حالی که ایران نیز با احزاب کرد مخالف حکومت در غرب کشور مواجه است. در صورت تشدید مناقشه، هر دو کشور می‌توانند از کارت کردها برای فشار بر یکدیگر استفاده کنند.
۲. ترک‌زبانان ایران: در ایران، ترک‌زبانان یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های قومی را تشکیل می‌دهند که عمدتاً در مناطق شمال غربی کشور ساکن هستند. علاوه بر این، ترکان قشقایی، در استانهای جنوب غرب و مرکزی ایران، افشارها و تورکمنها در شمال و شکال شرق و پیچاقچیها در کرمان و استانهای همجوار آن و خلج‌ها به همراه ترکان آذربایجانی در قم، ساوه، و تهران دارای اکثریت قابل توجهی هستند. بنابراین ترکیه می‌تواند از این ظرفیت برای اعمال فشار بر تهران بهره ببرد، همان‌طور که ایران از گروه‌های کرد علیه آنکارا استفاده می‌کند. بسیاری از ترک‌زبانان ایران هویت ترکی خود را بر هویت ایرانی مقدم می‌دانند که این امر می‌تواند به چالشی امنیتی برای حکومت ایران تبدیل شود.
برتری ترکیه در صورت مناقشه
۱. توان نظامی برتر: ترکیه در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در صنایع نظامی خود داشته و یکی از پیشرفته‌ترین ارتش‌های منطقه را در اختیار دارد. از نظر توان هوایی، ترکیه با داشتن جنگنده‌های مدرن و سیستم‌های پدافندی پیشرفته، برتری محسوسی نسبت به ایران دارد.
۲. اقتصاد قوی‌تر و تحریم‌ناپذیری: برخلاف ایران که تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد، ترکیه دارای اقتصادی بازتر و پویاتر است که امکان تأمین منابع مالی و تسلیحاتی را برای آن فراهم می‌کند.
۳. حمایت بین‌المللی: ترکیه عضو ناتو است و روابط استراتژیک با کشورهای غربی دارد. در صورت وقوع درگیری، ترکیه می‌تواند حمایت دیپلماتیک و احتمالی تسلیحاتی از سوی متحدان خود دریافت کند، در حالی که ایران به دلیل سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی خود، از انزوای بیشتری برخوردار است.
جمع‌بندی
در حالی که ایران و ترکیه دارای روابط اقتصادی و دیپلماتیک گسترده‌ای هستند، تنش‌های موجود در مسائل امنیتی و قومی می‌تواند در آینده به برخوردهای جدی‌تری منجر شود. در صورت بروز مناقشه، ترکیه به دلیل توان نظامی، اقتصادی و نفوذ در میان ترک‌زبانان ایران، از برتری قابل توجهی برخوردار خواهد بود. ایران با چالش‌های متعددی همچون تحریم‌های اقتصادی، نارضایتی داخلی و ضعف در صنایع نظامی روبه‌روست که موقعیت آن را در برابر ترکیه تضعیف می‌کند. ازاین‌رو، ایران ناگزیر است برای حفظ تعادل در این رابطه، سیاست‌های منطقه‌ای و داخلی خود را با دقت بیشتری تنظیم کند.
آذتورک خبر، راهی به دنیای جدید ترکان