همانطور که می دانیم، طبق اسناد تاریخی و به ویژه سنگنوشته ی «بیستون»،
نامواژه ی«هخامنش» نام خاندانی بوده که بین سال های 550-330قبل از میلاد، در سرزمین هایی که امروزه با نام استان فارس می شناسیم، حکومتی را پایه گذاری کردند که در تاریخ به نام «سلسله ی هخامنشیان» شناخته شدند. و اینرا هم می دانیم که، شاهان این سلسله بعدها سرزمین های تحت حاکمیت خود را به مناطق وسیعی از خاورمیانه گسترش دادند، که البته این مسئله، موضوع مورد بحث ما در این نوشته نمی باشد. در واقع آنچه که در این مقاله مورد نظر ماست، نام این سلسله، و همانطور که در عنوان این مقاله انتخاب کرده ایم، نامواژه ی «هخامنش» است.
در همین آغاز مقاله اشاره کنم که، برخی از ایرانشناسان غربی- از آن جمله «ریچارد فرای»، بر این باورند که نام های شاهان اولیه ی سلسله ی هخامنشیان مانند کوروش و کمبوجیه و داریوش و خشایارشا، اساسا نام هایی متعلق و برخاسته از ریشه و بن «هند و اروپایی» نیست، در حالیکه نام های شاهان بعدی مانند: اردشیر و… داراری ریشه ی هند و اروپایی می باشد. در هر صورت، ما در این مقاله به «ریشه شناسی»(اتیمولوژی-Etymology) نامواژه ی «هخامنش» می پردازیم و تلاش می کنیم در جهت روشن ساختن معنا و مفهوم آن به منابع و مآخذ موجود، تا آنجا که امکان دارد- مراجعه نماییم.
از نامواژه «هخامنش» خوانش های مختلفی به عمل آمده که علاقمندان به تاریخ باستان از آن ها آگاهند. اما در این نوشته نظر مابیشتر به متن «سکایی» کتیبه ی بیستون است که هرودوت از آن ها با نام «سیت ها» و اسکیت ها(Scythians) نام می برد و تقریبا همه ی مطالب «کتاب چهارم» از تاریخ خود را به شرح زندگانی و جنگ آوری های آن ها اختصاص داده است.
خوانش سال 1829میلادی در متن سکایی= akamanişiya
خوانش سال1907میلادی در متن سکایی = akamannişiya
خوانش 1907در متن بابلی: آهامنیش-Ahamanish
خوانش سال 1829در متن پارسی باستان: هخامنیش
خوانش ما در متن سکایی: آقامنیش-Aqaməniş
لازم به اشاره است که این اختلاف خوانش و حتا کتابت، در مورد سایر نامواژه ها نیز مشاهده می شود، مثلا نامواژه ی« سکا، ساکا، ساخا» به صورت های: ساکا-saks، شاخا-şaxa، و شاکخا-şakxa کتابت شده است.(Median species arrowheaded writing.p.293.Paris.1840-1844)
ایضاحات:
این نام خاص(هخامنش- آقامنش) از دو بخش تشکیل شده است:
1 .هخا، هاخا،آخا، اخا، آقا
2 .منش،
1- هخا، اخا، آقا، هاخا: axa- aqa- haxa- həxa :ما نوشته ی «دکتر محمد مقدم» را
که استاد زبان هخامنشی بود، در باره ی این واژه، عینا اینجا نقل می کنیم:
ادامه دارد
دکتر رحمان پوراکبر خیاوی(روشن خیاوی)
