بخشهایی از تاریخ آزربایجان که ابتدا در زمان عمر ابن خطاب سقوط کرده و ضمیمه خاک اعراب شد به نام سرزمین جبل معروف شده و اراک ، همدان ، قزوین و زنجان و… را شامل می شد. سپس در دور دوم حمله اعراب سایر بخشها تا کنار رود ارس شکست خوردند در این زمان آزربایجان شمالی بوسیله حاکمی مدیر و لایق بنام جوانشیر فرزند واراز گریگور از خاندان پادشاهی مئهرانیان از خاندانهای ترکان اشکانی آلبان بعد از خاندان ارشاکیان به سلطنت رسیده و تقریبا مستقل اداره می شدند ولی برای اینکه از حملات همسایگان خود در امان مانده و متلاشی نشوند همزمان به حکومتهای امپراتوری های روم ، ترکان خزر و اعراب بنی امیه خراج می داند ترکان آلبان آزربایجان شمالی که در اواخر امپراتوری اشکانیان مسیحی شده و تقریبا تا استیلای اعراب در این آیین بودند.
بعد از ترور جوانشیر که حاکمی بزرگ و دانا بود بطوری که حتی معاویه نیز از وی حساب برده و حرف شنوی داشت آزربایجان شمالی نیز بعد از مدتی سقوط کرد اما دوباره در زمان مروان حکم، ترکان قپچاق خزر وارد آزربایجان شدند و با قتل و عام لشگر اعراب آنها را تا مرزهای موصل و کرکوک عقب راندند.
تقریبا تا زمان هارون رشید خلیفه مقتدر و مدیر عباسی با مسلمان شدن ترکان اوغوز و یهودی شدن اکثر بزرگان و مردمان ترکان قپچاق خزر و روی گرداندن ترکان از آیین شامانیزم، ترکان قپچاق خزر در مقابل ترکان اوغوز قرار گرفته و تا داغستان عقب نشینی کردند. ترکان قپچاق خزر با قرار گرفتن در بین حمله اعراب و رومی ها و.. بعضی زمانها بصورت استراتژیک و تاکتیکی تا پایتخت خودشان شهر ایتیل عقب نشینی میکردند.
در این زمان یعنی در زمان بنی عباس اکثر ترکان اوغوز آزربایجان جنوبی و حتی ازربایجان شمالی که مسیحی بودند نیز مسلمان شدند و آنهایی که مسیحی مانده بودند با تغییر مذهب خودشان در بین مسیحیان ارمنی که مذهبی متفاوت با ترکان مسیحی آلبان داشتند هضم و آسمیله شدند هر چند هنوز هم بخشی از ترکان البان با حفظ هویت و زبان و دین خودشان تا به امروز در بین برادران مسلمان خودشان پابرجا ماندهاند.
در زمان هاورن رشید که فشار به آزربایجان و ترکان به اوج خود رسیده بود بابک و یارانش که در آیین مزدکی یا شامانیزم یا حتی گوران(اهل حق یا سیرطالبی که به نوعی عقیده و نوع نگرش ترکان اهل حق یا گورانها آمیخته شامانیزم و اسلام هست) بودند قیام کردند و از زمان هارون رشید ، مامون تا زمان معتصم که حدود بیست سال سرزمین آزربایجان تا شهر همدان دوباره مستقل شد اما با حیلهگری و بیرحمی معتصم و خیانت افشین و ارمنیها به بابک آنها در مقابل اعراب در همدان قتل و عام و مجبور به عقب نشینی به سمت قلعه بئز شدند که امروز به قلعه بابک معروف هست و بعد از چندی با خیانت حاکم ارامنه، بابک اسیر شد و قیام آزربایجان در مقابل اعراب شکست خورد ولی همچنان حاکمی تورک به اسم منکجور از طایفه اشروشنه فرمانروای آذربایجان گردید. اشروشنه معرب شده اوروشنه است. اوروشنه ürüşné یکی از طوایف تورک باستانی بوده و هم اکنون نیز روستایی به اسم اوروشنه در چند کیلومتری شهر اردبیل در مسیر راه نیر وجود دارد.
لازم به ذکر است که örüş هم به زمین ها و سرزمین های خارج از دهات و شهرها گفته می شود. یعنی به نوعی می توان گفت که ürüş و ürüşné باید در رابطه با طوایف کوچرو غیر مسکون مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد.
با تغییراتی اندک از میان مطالب دریافتی
تاریخ آزربایجان از زمان حمله اعراب تا قیام بابک خرمدین/منصور جدی