چیلله حاققیندا نوت‌لار/حسن اوموداوغلو
یلدا (سوریانی منشألی سؤزدور): كودك (نوزاد، زاده). ثمر. ميوه. جشن شب يلدا كه شب اوّل زمستان (فصل زايش برف) است. از ریشه‌ی «یلد» به معنی زادن. است که اعراب با اعلال به شکل «ولد» درآورده‌اند. [كلمه ولد، تولد، يولد، توليد، والد، والده، ولادت، مولود، توالد، وليد وس ..از آن است]
چیلله: تورک منشألی سؤزدور. لاکین چوخلاری سهو اولاراق اونو فارس دیلینده اولان «چهل» سؤزو ایله باغلاییرلار. حال بوکی، چیلله‌نین «چهل» سؤزو ایله هئچ بیر علاقه‌سی یوخدور. بو آنجاق آنالوژی شباهت‌دیر. فارس دیلی‌نین الفباسی اولمادیغی کیمی، سایی سیستمی ده اولمامیشدیر. فارس دیلینده ایش‌لنن سایی‌لار تمامیله قدیم سنسکریت دیلیندن آلینمیشدیر. چهل سؤزونده اولان سس‌لرین (چ، هـ، ل) هئچ بیریسی فارس دیلینده اولمامیشدیر. دیلچی‌لره معلوم‌دور کی، گچ‌پژ (گ، چ، پ، ژ) سس‌لری؛ قدیم ایران‌دا دانیشیلان پهلوی دیلینه عاییدیر. آنجاق پهلوی‌جه‌نین ده فارس دیلی ایله قوهوملوق علاقه‌سی یوخدور. علم عالمینه بللی‌دیر کی، «ل» سسی ده، فارس دیلی‌نین سس قورولوشو و الفباسیندا اولمامیشدیر. محمّد مقدم، ملک‌الشعرا بهار، ابراهیم پورداود بیزیم بو سؤزوموز تصدیق‌لییر. چیلله، «آیدان آری، گوندن دورو» تورکجه‌میزین سؤز خزینه‌سینه عاییددیر. اونا گؤره ده چیل کؤکلو نئچه لکسمین معنا چالارلارینی اوخوجولارین محکمه‌سینه تقدیم ائدیریک.
5- چیل‌لمک: اودون پارچالاماق. چؤره‌یین اوستونه دوشن مامیر و کوف. (ویزووال سؤز: همین چؤرک، اوزرینه قار یاغان تورپاق کیمی گؤرونور).
6- چللمک: سویوقدان دوْنماق. معاصیر دؤورده چرلمک کیمی ده دئییلیر (1124 درلمه سؤزلوک).
7-چیلله: اصلینده چئلیک چئلمک: شال و سارقی ایله باشی اؤرتمک.
8- چیل/چیله: ویزووال سؤزدور. آغ ایله قارادان یارانمیش قاریشیق رنگ. خال- خال. چیل ککلیک: خاللی ککلیک.
9- چیله: این‌آنتوسئم سؤزودور. 1- ساغ و شیشمان. گئنیش‌لیک. 2- کدر- چتین‌لیک. بو سؤز سونرا گیمئناسیایا اوغرامیش. ل سسی مشدّد اولوب. چئلئک/ چللک اولدوغو کیمی چیله ده چیلله اولموشدور. تبریزده چللَک (دمیر سو قابی) کیمی گئدیر.
10- چیلله/ چیله: تورک دیلی‌نین قبچاق شیوه‌سینده «چئلینلن: کدرلنمک، غم‌لنمک آنلامیندادیر. همین شیوه‌ده «چیله» «خفیف یاغان یاغیش» معناسیندادیر. [سونرالار نارین یاغان قارا دا چیل دئییلمیشدیر. «چیله‌گو» رطوبت معناسیندا ایش‌لنیر.
11- چیله‌لنمک: سمیزلنمک (کؤکَلمک). شیشمک.
12- چیله‌مه: (چیللمه)-اینجه یاغان قار و یاغمور. بارش، باریدن. رش.
13- چیلمک: (ویزووال سؤز کیمی) سپمک. ساچماق. نم‌لنمک. پامبیغی قوزادان آییرماق.
14- چیلله: قیشین ان سویوق واختی. اوندا کی یئره قار دانالاری چیلَنیر. تورک دیلی‌نین قبچاق شیوه‌سینده جیل/یئل/ژئل/کولک و یئل دئمکدیر. (بخت‌سیزقه چیل قارشی/بختی اولمایان آداما کولک قارشی‌دان اَسَر.)
چیلله‌دن نوروزاجان
کهنه حساب‌لا چیلله‌نین گیرمه‌سی (گلمه‌سی) قیشین قدم قویوب دؤورانا باشلاماسینا اشاره‌دیر. ایندی‌کی واخت‌لا پاییزین سون گونونده چیلله گیریر (آذر آیی‌نین 30-جو گونو/ دسامبر آیی‌نین اییرمینجی گونو). بونون آدی «بؤیوک چیلله»دیر. بؤیوک چیلله‌نین عؤمرو قیرخ گوندور. چیلله گیرنده شادیانالیق ائله‌مک گرکدیر کی، گؤرسون اونون گلمه‌ییندن داریخیب- داریلان یوخدور. اؤتن چاغلاردا چیلله‌نین قدم باسدیغی گون یاخشی سفره آچماق، لؤیون- لؤيون یئمک‌لر بیشیرمک قایدایمیش. یایین سون آییندان دریلیب ساخلانج کیمی قورونان قارپیز دا اولاردی کی، «چیلله قارپیزی» آدی‌یلا مشهوردور؛ چیلله گیرن گون هر ائوده «چیلله قارپیزی» کسیلیردی؛ دادیندان تامیندان (طعم) دویمازدین، عیناً تزه دریلمیش نوبار کیمی عطری دؤرد یانا یاییلاردی. «چیلله قارپیزی»نین آدینا یاغلی دوزگو (نظم) ده دوزردیلر:
بو قارپیز چیله قارپیز
دوشوبدور دیله قارپیز
ییغیلیب خورجون‌لارا
گلیب یارگیله قارپیز.
همین گون نشانلی قیزلارا خونچا (چیلله‌لیک) آپاراردیلار؛ ائلچی‌لییه گئده‌نه باخ، باریشیغا یوللانانا باخ…
اولولاردان قالما تاپشیرمادی؛ چیلله گیرنده ده، چیخاندا دا شیرنی- نابات‌لا آدینی آنیب اونو اوُروات لا یولا سالماق گرکدیر، یوخسا اینجیک دوشوب گلن ایل نحس اوزونه گلیر. چیلله چیخاندا اونو یولا سالماق نیّتی‌له بایرام‌سایاغی ییغناق قورورلار، بونون دا آدی اولور «چیلله‌کسدی».
بؤیوک چیلله ایله کیچیک چیلله‌نین آدینا باغلی ائلات آراسیندا گزن نئچه پارا سؤیلمه وار. بیری بئله‌دی کی، بؤیوک چیلله دؤورانین سوروب گئدیرمیش، یولدا کیچیک چیلله‌یه توش گلیر. کیچیک چیلله بؤیوک‌دن سوروشور:
– قیرخ گوندو یاراقلی- یاساقلی حکمران‌لیق ائله‌ییرسن، نئیله‌دین، نئیلمه‌دین؟
بؤیوک چیلله دئییر:
– اون چوُوال‌لارینی یاری‌یا ائندیردیم، اوْت تایالارینی اورتادان کئچیردیم، اوشاقدان- بؤیویه هامینی اوجاغین باشینا ییغدیم.
بئله‌ده کیچیک چیلله آغیز بوزور:
– آی های، گؤر ایندی خیردا لـله‌شین نئیلییه‌جک. اوُنلوغو اوندان کسه‌جه‌یم آخورو دا سامان‌دان. جاهیل سومویو، آهیل ایلیگی گؤینه‌ده‌جه‌یم. بیر بوْران قالخیزیم، بیر چوْوغون قوپاریم کی، گل گؤره‌سن.
بؤیوک چیلله دونیانین کؤر- کؤتویوندن حالی‌ایدی. بیلیردی کی، کیچیک چیلله‌نین عؤمرو آزدی، جمعی- جوملتانی اییرمی گونلوک های- کویو وار. اودور کی، اوزون کیچیک قارداشینا توتوب دئییر:
– گئدیب اؤزونو ناحاق یئره اوجوز ائله‌مه، قاباغین بوْزآی‌دی. ائله اوتور- دور کی، بوْزآی‌دا هاوالار قاریشاندا دئسین‌لر: «کیچیک چیلله‌نین گونلری ماغیل گونلر ا‌یدی، عیناً یازین اورتا آیی کیمی‌ایدی».حاققیندا
چیلله حاققیندا نوت‌لار/حسن اوموداوغلو
چیلله حاققیندا نوت‌لار/حسن اوموداوغلو