صمد بهرنگی در مقاله «ادبیات و فولکولور آذربایجان» اغلب امثالی را که علامه دهخدا به نام امثال فارسی از نظامی نقل کرده، مَثَلهای آذربایجانی میداند که نظامی آنها را ترجمه و داخل شعر خود کرده و میپرسد که آیا این مَثَلها در آثار گویندگان فارسی پیش از نظامی بوده است یا خیر؟
سید محمود طباطبایی اردکانی؛ استاد دانشگاه علامه طباطبایی در مقاله «امثال و حکم در مخزن الاسرار نظامی» به نود مَثَل اشاره کرده که اولین بار در آثار نظامی دیده شده و مترادف یا مشابه آنها در سایر آثار فارسی نبوده است. در حالیکه معادل دقیق آنها بصورت ضربالمثل در ترکی ثبت شده است.
سلیم نیساری؛ عضو فرهنگستان زبان فارسی در مقاله «نوآوری در ترکیبات واژگان فارسی در خمسه نظامی گنجوی» مینویسد که ترکیبات فراوانی در لغتنامه دهخدا وجود دارد که قدیمیترین کاربرد آنها متعلق به نظامی است و پیش از وی در ادبیات فارسی سابقه نداشتهاند. نیساری مینویسد که تازگی این ترکیبات مربوط به نحوه ساخت آنهاست که با نحوه ساخت ترکیبات در زبان فارسی همخوان نیستند.
حمید آراسلی تحقیقی با عنوان « نظامیده خلق سؤزلری، خلق افاده و ضربالمثللری»، میرعلی سیدوف تحقیقی در خصوص اساطیر ترکها و اشعار نظامی، واقف آصلانوف تحقیقی در لغات و عبارات ترکی اشعار نظامی و جواد هئیت تحقیقی در واژهها، مفاهیم و امثال ترکی آثار نظامی انجام دادهاند که همگی نشانگر آنند که نظامی از فرهنگ و ادبیات ترکی زادگاهش گنجه بهره برده و آنها را بُنمایه آثارش قرار داده است.
وحید دستگردی که یکی از بزرگترین نظامیشناسان است و به قول خودش آثار نظامی را بیش از صد بار خوانده در صفحه «کح» کتاب گنجینه گنجوی نوشته که پس از نبش قبر نظامی برای انتقال جنازه به مقبره جدید، دریافته گردید که مراسم کفن و دفن نظامی، مطابق با عادات و مراسم ترکها انجام شده است.
جمهوری آذربایجان کنگرههای زیادی برای حکیم نظامی برگزار و مجسمه آن دُرّ درخشان را در اوکرائین و ایتالیا نصب کرده، سال گذشته را نیز سال حکیم نظامی نامیده بود و حالا نظامی به یکی از معرفهای آذربایجان تبدیل شده است. ولی آنهاییکه خودشان را صاحبان نظامی قلمداد میکنند، هنگام اصابت موشکهای ارمنستان به زادگاه نظامی، شادی میکردند. زیرا خوب میدانند که گنجه همیشه در محدوده حاکمان ترک سلجوقی، صفوی و… بوده و حالا نگین آذربایجانی است که در روزگار تاریکی ایران، هر روز بهتر از دیروز میدرخشد.
