دستور رضاشاه برای تاسیس مجالس وعظ و خطابه با حضور وعاظ فارسی زبان در آذربایجان
در دوره رضاشاه نهاد روحانیت هم جزو نهادهایی بود که بایستی در دوره جدید به کنترل کامل دولت درمی آمد. بنابراین سیستمی از روحانیت که ارتباط مستقیمی با توده مردم داشت وعاظ بودند که در غیبت رسانه و وسایل ارتباطی نقطه اتصال توده های اکثرا بیسواد با نهاد روحانیت و مرجعیت بود. بنابراین دولت برای کنترل و نظارت بیشتر این سیستم تشکیل موسسه وعظ و خطابه را در دستور کار خود قرار داد.
19 خرداد 1315 هیئت وزیران اساس نامه موسسه وعظ و خطابه را تصویب کرد و مدرسه آن از 25 مهر 1315 شروع به کار کرد.
این موسسه تحت تعلیمات اداره کل شهربانی اداره می شد و هدف از آن یکپارچه کردن و کنترل فعالیتهای مذهبی روحانیان بود ولی در مناطق غیر فارس زبان اهداف دیگری نیز داشت.
« وعاظ موسسه وعظ و خطابه با توجه به غلبه فرهنگ دینی در کشور می توانستند در وحدت زبانی مورد نظر ناسیونالیسم ایرانی موثر باشند. از همین رو وزیر معارف، علی اصغر حکمت در نامه ای به رئیس الوزرا تقاضا کرد برای تبلیغات لازمه ملی و اشنا ساختن عامه به زبان فارسی مجالس وعظ و خطابه با حضور وعاظ فارسی زبان در نقاط سرحدی و غیرفارسی زبان مخصوصا آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و خوزستان تشکیل شود.» ( اسنادی از انجمنها و موسسه های فرهنگی اجتماعی دوره رضاشاه ، به کوشش رضا مختاری اصفهانی، مرکز اسناد ریاست جمهوری، ص: 50)
دکتر توحید ملک زاده
