دوره ترکی میانه،ترکی خوارزم و ترکی قپچاقی دنباله گؤگ ترک/پرویز شاهمرسی
_دوره ترکی میانه
این دوره از قرن 12 تا 15 میلادی بطول کشیده و دوره گذر محسوب می شود. بدین معنی که هم ویژگیهای ترکی باستان را دارا بوده و هم کسب ویژگیهای زبانی دوره جدید را نیز آغاز کرده است. در این دوره تأثیرات زبان عربی بر زبان ترکی آغاز شده و همچنین خط عربی جانشین خطوط پیشین زبان ترکی شد. اویغورهای ساکن حوضه رود تاریم، با پذیرش ادیان آسیای غربی تحت تأثیر زبانهای فارسی، چینی، سانسکریت و سریانی قرار گرفتند. با ورود طوفانی مغولان به صحنه تاریخ، تغییرات اساسی در ساختار قومی و زبانی آسیای مرکزی پدید آمد. تغییرات عمیقی در حیات سیاسی و فرهنگی ترکان نیز نتیجة همین تحولات بود. گروههای بزرگی از ترکان که از امواج سپاهیان مغول می گریختند، مجبور به کوچ شدند. آنان در اطراف دریای خزر جای گرفته و مراکز فرهنگی جدیدی ایجاد کردند. دیری نگذشت که ترکی رایج در این مراکز با ترکی پیشین تفاوت یافت و خود به دو شاخة شمال شرقی و جنوب غربی تقسیم شد.
_ترکی خوارزم
ترکی خوارزم گونه ای از ترکی نوشتاری است که از ترکی شرقی منشعب شده و از سدة دوازدهم میلادی در منطقة خوارزم (میان دریای خزر و دریاچة آرال) رواج داشته است. دیرزمانی به عنوان دنبالة ترکی قاراخانی رایج بوده و زمینه را برای تقسیمات بعدی فراهم نمود. آثار مهم به این گویش عبارتند از:
1-قصص الانبیاء: اثری منثور است که در 1310 میلادی توسط ناصر رابغوزی در موضوعات دینی تألیف شده است.
2-نهج الفرادیس: اثری منثور است که در 1358 میلادی توسط محمود بلغاری در موضوعات دینی تألیف شده است.
_ترکی قپچاقی
قپچاقها دنباله ای از امپراتوری بزرگ گؤگ ترک یا دولت خاقانات ترک هستند که در سدة دهم میلادی، منطقه ای وسیع از بالخاش تا رود ایرتیش در شمال خزر را تحت فرمان خود داشتند. این منطقه در منابع اسلامی به نام «دشت قپچاق» و در اروپا به نام Comania مشهور است. قپچاقها رفته رفته بر قلمرو خود افزودند و احتمالاً تحت فشار قاراختاییان بیشت به سمت غرب تا مجارستان کنونی گرایش یافتند. از آنجا که قپچاقها همواره درحال کوچ بودند، اثری از ترکی قپچاقی به دست ما نرسیده است. مهمترین اثری که دربارة این گویش برجای مانده کتاب «کودکس کومانیکوس» است که توسط مبلغان ایتالیایی و آلمانی در سال 1303 میلاید در کریمه ترتیب یافته است. این کتاب در دو جلد بصورت یک کتاب گرامر و همچنین لغتنامة قپچاقی- لاتین- فارسی و قپچاقی- آلمانی است. پس از فروکش کردن موج ایلغار مغولان، زبان نوشتاری قپچاقها در زمان اردوی زرین احیاء شد. مهمترین آثار مربوط به ترکی قپچاقی عبارتند از:
1- منظومة خسرو و شیرین قطب که در 4370 بیت به تینی بیگ خان حاکم اردوی زرین و همسرش ملکه خاتون تقدیم شده است.
2- ترجمة گلستان از سیفی سرایی که در سال 1391 میلادی در مصر تألیف شده است.