جامعهای که به هر دلیلی نتواند فیلسوفان سیاسی با طرز تفکرات مختلف را در آغوش خود پرورانده و عرضه کند، چنین جامعهای از نظر اندیشهٔ سیاسی ناتوان، و این ناتوانی را در فرآوردههایش به نمایش خواهد گذاشت. دیروز در غیاب فیلسوف سیاسی کنشگران جامعه ما برای مبارزه با بدیها و اهریمنان به سختی مشغول اسطورهسازی بودند و اسطورهها یکی بعد از دیگری قارچگونه سر بر آوردند.
اسطورهٔ علی شریعتی، صمد بهرنگی، خسرو گلسرخی و …
نسل دیروز در پی آن بود که در زیر بیرق این اسطورهها مبارزه با اهریمنان را به سرانجام خوب و خوش و مطلوب برساند. اما آیا تلاششان موفقیتآمیز بود یا نه؟ قضاوت به عهدهٔ خوانندهٔ این سطور است.
اما ما آوردن یک نکته را ضروری میدانیم. آن نکته این است در کشورهای مدرن برای تأمین خواستهای اقشار مختلف مردم از مکانیزم جامعهٔ مدنی یعنی اتحادیهها، سندیکاها، انجمنها و … استفاده میکنند، یعنی با کمترین هزینه موفقیتهای درخور دستگیرشان میشود.
امروز هم در غیاب فیلسوف سیاسی، روزنامهنگارهای دستدوم، گذشته از ستایش و تحسین وقت و بیوقت اسطورههای ساختهٔ نسل دیروز به صدور کلمات قصار میپردازند. با نگاهی گذرا به کلمات قصار ایشان اوج کجاندیشی و کجفهمی را مشاهده خواهید کرد. مینویسد: «ملت لرستان و ملت چهارمحال».
اما واقعیت آن است که لرستان و چهارمحالِ بختیاری نام دو استان از استانهای کشور ایران است و در ادبیات سیاسی نمیتوان آنها را ملت نامید. ملت جمعی از انسانها میباشد که …
در کلمات قصار بعدی، کجاندیشی فاحشتر از قبلی میباشد. ایشان نوشته است: «آنان که موفق به ساخت هویت و ملت خود نشدهاند، معترضان میدان شدهاند.» و به تبع آن سرباز دیگران گشتهاند. اما آنان که هویت و ملت خود را ساختهاند، بر اساس مصالح خود تصمیم میگیرند و سرباز دیگران نمیشوند.
شرط ميتينگ اعتراضی چنانکه در اصل بیست و هفتم قانون اساسی جمهوری اسلامی هم آمده است، ساخت هویت و ملت نیست. بلکه شرط ميتينگ اعتراضی آن است که بدون سلاح و ضد مبانی اسلام نباشد.
تأمین این حق مردمی و نهادینه کردنش فقط و فقط به فرهنگ سیاسی ملت بستگی دارد. اگر فرهنگ سیاسی ملت مشارکتی باشد، یعنی به حقوق خود آشنا و برای تأمین آن مشارکت کنند، «اعتراضات میدانی» نهادینه خواهد شد. چنانکه در انگلستان که موفق به ساخت هویت و ملت خود شده است نهادینه شده است و پارک مخصوصی به نام هاید پارک در لندن برای این کار اختصاص دارد.
اما اگر فرهنگ سیاسی ملتی طبعی باشد، یعنی با حقوق خود آشنا نبوده و برای تأمین آن مشارکت نکند، هیچ «اعتراضات میدانی» نهادینه نخواهد شد. چه موفق به ساخت هویت و ملت خود شده باشند و یا موفق نشده باشند. یا به عبارت دیگر ميتينگ اعتراضی قطعاً به «ساخت هویت و ملت خود» ربطی ندارد و کلمات قصار ایشان یاوهای بیش نیست.
دکتر قادر کیانی