مرتضی قلی خان اقبال السلطنه (سردار ماکو) دکتر توحید ملک زاده
اقبال السلطنه در سال 1243 شمسی/ 1863 میلادی در ماکو متولد شده و پس از فوت پدر در سال 1312 قمری/ 1895 میلادی زمام امور حکومت ماکو را به دست گرفت و درصدد توسعه منطقه حکومتی و اصلاحات داخلی برآمد ولی با مخالفت¬های فراوان مواجه شد. از جمله اقدامات اساسی او تشکیل مدرسه¬ای به نام اقبال طبق الگوی مدارس روسیه در سال 1336/ 1917 میلادی بود. محصلین دبستان لباس متحدالشکل داشته و نشان مخصوص به عنوان آرم مدرسه به سینه خود نصب می¬کردند. اثاثیه مدرسه از میز و نیمکت و تخته سیاه از تفلیس خریداری شده بود. در این مدرسه زبان خارجی (روسی و فرانسه) تدریس می¬شد. مدیریت مدرسه با یکی از اتباع روسیه به نام کنگرنسکی بود. دبستان اقبال سه کلاس داشت. مجموعا شصت دانش¬آموز و چهار معلم به اسامی میرزا حسین¬خان بصیری، لطفعلی¬خان (معلم خط) کلهرزاده (معلم فارسی) مشهد ابراهیم (معلم قرآن). در امتحان آخر سال از اولیاء دانش آموزان دعوت می¬شد. حقوق معلمین ماهیانه 20 تومان و به محصلین ساعی و ممتاز جوائزی داده می¬شد. مدالی از نقره به شکل ستاره تهیه شده بود. دبستان اقبال فقط سه سال دایر بود. وی برای امنیت شهر چهل نفر پلیس استخدام کرد که شب و روز مشغول محافظت شهر بودند.
اقبال¬السلطنه پس از صدور دستور انتخابات انجمن شهر ماکو به علت قیام مردم و پشتیبانی دو نفر از خوانین با نفوذ ماکو (عزوخان خواهرزاده¬اش و نصرت¬الله خان) مجبور به ترک ماکو شده و به تفلیس رفت. پس از شکست طرح عزوخان برای حکومت ماکو، سردار در ماه جمادی¬الاول 1325 (1907 میلادی/1285 شمسی) از جانب آغری¬داغ به میان طایفه جلالی آمده و برضد مشروطه¬خواهان خوی و ماکو قیام نمود. پس از تصرف آذربایجان توسط قوای روس به بهانه طرفداری از عثمانی، سردار دستگیر و به قفقاز اعزام شد. در 1917 دوباره آزاد و به ماکو مراجعه نمود و در سال 1302 شمسی توسط سرلشکر طهماسبی دستگیر و در تبریز مسموم گردید. وی هنگام مرگ شصت سال داشت و در گورستان صاحب¬الامر تبریز به صورت امانت دفن و سپس به کربلا منتفل گردید.
سردار ماکو بسیار خوش مشرب، مهمان¬نواز، خوش¬رفتار، آشنا با مظاهر تمدن جدید اروپایی بود. وی همچنین مردی با ایمان و متدین بود و پس از دستگیری تمام جواهرات و طلاجات وی مصادره و به نفع رضاخان پهلوی صادر گردید. مؤلف تاریخ بیست ساله نوشته است مجموع طلاهای او را که 85 بار شتر بود به دربار بردند و او از فئودال هاي معروف زمان خود بود و هنگام تبعید رضاخان به آفریقای جنوبی این طعمه¬ها را حکومت لندن از او گرفت.
1,2K